Facebook: mensonwaardig of mensvormig?

De generatie-Facebook doet zichzelf te kort: ze verdient zoveel beter
Door Zadie Smith, NRC Handelsblad, 18 december 2010

Original version in English:

Generation Why?
By Zadie Smith, The New York Review of Books, November 25, 2010

'(...) hoe meer tijd ik doorbreng met de laatste lichting van generatie-Facebook (in de vorm van mijn studenten), des te meer ik ervan overtuigd raak dat een deel van de software die momenteel hun generatie bepaalt, hen onwaardig is. Zij zijn interessanter dan die software, ze verdienen beter.

(...) this 2.0 generation (...) [has] spent a decade being berated for not making the right sorts of paintings or novels or music or politics. Turns out the brightest 2.0 kids have been doing something else extraordinary. They’ve been making a world.

(...) The striking thing about the real Zuckerberg, in video and in print, is the relative banality of his ideas concerning the “Why” of Facebook. He uses the word “connect” as believers use the word “Jesus,” as if it were sacred in and of itself.

(...) Facebook is opgeklopt vrolijk, zichzelf de hemel in prijzend en gehaaid oneerlijk.

(...) If the aim is to be liked[*] by more and more people, whatever is unusual about a person gets flattened out.

(...) do we know, are we alert to, what the software is doing to us? Is it possible that what is communicated between people online “eventually becomes their truth”?

(...) What [Jaron] Lanier, a software expert, reveals to me (...): Different software embeds different philosophies, and these philosophies, as they become ubiquitous, become invisible. (...) Lanier wants us to be attentive to the software into which we are “locked in.” Is it really fulfilling our needs? Or are we reducing the needs we feel in order to convince ourselves that the software isn’t limited? (...) Lanier: 'Different media designs stimulate different potentials in human nature. We shouldn’t seek to make the pack mentality as efficient as possible. We should instead seek to inspire the phenomenon of individual intelligence. (...) You have to be somebody before you can share yourself.'

(...) groepsmentaliteit is precies wat Open Graph[1], een Facebook-innovatie uit 2008, wil bevorderen. Open Graph stelt je in staat alles te zien wat je vrienden lezen, kijken en eten, zodat je hetzelfde kunt lezen, kijken en eten als zij. In zijn profiel in The New Yorker zette Zuckerberg zijn persoonlijke 'filosofie' uiteen: 'Het grootste deel van de informatie waar we om geven, betreft zaken die in ons hoofd zitten, nietwaar? En die niet ergens rondzwerven om geïndexeerd te worden, toch? (...) Het zit ook op een andere manier in ons ingebakken: je wilt écht weten wat er aan de hand[**] is met de mensen om je heen.' [alsjeblieft niet van uur tot uur en lang niet alles!; K]

(...) Step back from your Facebook Wall for a moment: Doesn’t it, suddenly, look a little ridiculous? Your life in this format? [hierbij moet ik denken aan het liedje Once In A Lifetime van Talking Heads: 'You may tell yourself, this is not my beautiful house / You may tell yourself, this is not my beautiful wife'; K]

(...) Met Facebook lijkt Zuckerberg te proberen iets te scheppen als een Noosphere[2], een internet met één groot 'brein', een uniforme omgeving waarin het er echt niet meer toe doet wie je bent, zolang je maar 'keuzes'[***] maakt (wat uiteindelijk betekent dat je iets koopt).

(...) de fysionomie (...) van Zuckerberg (vooral van opzij) (...) lijkt op een Grieks beeld: nobel, onopvallend, een beetje zoals de Doryphoros[3] (maar dan alleen zijn gezicht) (...)'

Lees het hele essay van Zadie Smith hier (betaling of NRC Handelsblad-abonnement vereist).
Of lees het - door het NRC ten onrechte niet genoemde - oorspronkelijke stuk in The New York Review of Books.

Boeddhisme en kooplust

Bizar in het licht van de consumptievoorkeurenmachine die een uitdrukking van Facebook vormt, is dat Zuckerberg zich naar eigen zeggen bezighoudt met het thema van het 'elimineren van het verlangen'[4].
Zie bijvoorbeeld dit artikel van een bewonderaar, Chris Dessi, die onder meer opmerkt:

'He’s not motivated by money.(...) He is in a quest to “Eliminate Desire”…man, I love that. I also believe the guy. He could have walked away from Facebook many times and becoming a very very wealthy man, but he has a bigger vision for us as human beings[5], and he’s seeing that to fruition.' [cursivering door mij; K]
Time: 'One of the interests Zuckerberg lists[6] on his Facebook page is “Eliminating Desire.” “I just want to focus on what we’re doing,” Zuckerberg says. “When I put it in my profile, that’s what I was focused on. I think it’s probably Buddhist? To me it’s just — I don’t know, I think it would be very easy to get distracted and get caught up in short-term things or material things that don’t matter. The phrase is actually ‘Eliminating desire for all that doesn’t really matter.’”'

Geschiedenis en evolutie

Dessi schrijft voorts: 'Facebook has effectively changed the manner in which we aggregate and disseminate information as a culture.'
Time: 'In less than seven years, Zuckerberg wired together a twelfth of humanity into a single network, thereby creating[7] a social entity almost twice as large as the U.S. (...). It started out as a lark, a diversion, but it has turned into something real, something that has changed the way human beings relate to one another on a species-wide scale. We are now running our social lives through a for-profit network.' [cursiveringen door mij; K]

Anonimiteit exit, openlijke nobody's op komst?

Dessie: '(...) Facebook makes it difficult to hide behind a pseudonym, therefore strengthening our ties as human beings rather than creating an Internet that is a festering pit of spam, and pornography. (...) Zuckerberg (...) had the for-site to build his site around his idea that people wanted deeper relationships with friends rather than hiding behind pseudonyms.'
Time: 'He’s just getting started. Right now the Internet is like an empty wasteland [sic! - zie het slot van noot 7 ; K]: you wander from page to page, and no one is there but you. Except where you have the opposite problem: places like Amazon.com product pages and YouTube videos, where everyone’s there at once, reviewing and commenting at the top of their lungs, and it’s a howling mob of strangers. Zuckerberg’s vision is that after the Facebookization of the Web, you’ll get something in between: wherever you go online, you’ll see your friends.'

Zadie Smith daarentegen knoopt aan bij Jaron Lanier's kritische analyse van Web 2.0. Tegelijkertijd is Smith het met Zuckerberg eens dat de percepties van 'privacy' en 'persoonlijkheid' in de loop der geschiedenis 'evolueren' - wat doet denken aan het boek De barbaren van Alessandro Baricco. Voor een meer positieve typering van Facebook zie ook de derde alinea van noot 9.

Serendipiteit en ultimitieven

Interessant - ook in zijdelings verband met het motto van mijn blog ('min of meer lukrake zoektochten') - is de grote betekenis die Zuckerberg toekent aan serendipity - Nederlands: serendipiteit; Van Dale: 'gave om door toevalligheden en intelligentie iets te ontdekken waar men niet naar op zoek was' of (serendipisme) 'gave om toevallig prettige dingen te ontdekken'; het woord is geïntroduceerd door Horace Walpole op grond van de fabel The Tree Princes of Serendib (Sri Lanka, net als Nepal - het veronderstelde geboorteland van de prins Siddhārtha, de latere Boeddha - grenzend aan India, het boeddhabeeld rechts komt uit Sri Lanka); in dat verhaal gaat het trouwens meer om vernuftige, zij het komisch-vergezochte deductie, dan om toevallige ontdekkingen.

Time: 'Facebook [in Zuckerberg's words] makes the internet more “serendipitous”. (...) “We have this concept of serendipity — humans do,” Zuckerberg says. (The clarification is vintage Zuckerberg.) “A lucky coincidence. It’s like you go to a restaurant and you bump into a friend that you haven’t seen for a while. That’s awesome. That’s serendipitous.”'

Of zulks ook goed samengaat met sereniteit, het vrij zijn van begeerte (al is het alleen maar die naar 'dingen die er niet werkelijk toe doen'), lijkt me zeer de vraag, maar dat is misschien het geheim van de smit die Zuckerberg heet. Kan je een zinvol verlangen hebben aangenaam te worden verrast door iets waar je juist niet op uit bent, ja, is het zelfs mogelijk zo'n verlangen tegemoet te komen door middel van een sociale machinerie die dergelijke 'toegiftverschijnselen'[8] aan de lopende band voorschotelt..? Strikt logisch gezien misschien wel, maar psychologisch? Verander je jezelf zo niet teveel in een speelbal in de handen van... wie of wat - uiteindelijk verkopers of tenminste trendsetters of collectieven? Het niet meedoen met Facebook (en Twitter) is dan vergelijkbaar met het je in het algemeen zo min mogelijk blootstellen aan reclame en het terughoudend zijn met het (na)volgen van gezaghebbende, smaakmakende of leidende figuren en nieuwsgierig makende meutes.

Overigens is het te simpel een en ander slechts als dom of willekeurig groepsgedrag te kenschetsen, want ook Facebookers kunnen 'autoriteit' verdienen door bijvoorbeeld positieve reacties - die automatisch worden gerubriceerd - van anderen, waarbij tevens - juist omdat er geen anonimiteit is - 'bewezen' deskundigheid en positie in real life zeker van invloed zullen zijn; het klassieke verschil tussen online en IRL valt meer en meer weg en het eindresultaat kan je misschien - ook Smith oppert dit even als mogelijkheid, voor ze tot haar cultuurpessimistische slotsom komt - beter als (mega)intensivering en (hyper)versnelling typeren dan als crowd behaviour.

Op z'n minst een paradox is in elk geval, dat Facebook nu juist toevallige ('gelukkige') gebeurtenissen - die te maken hebben met een wonderlijke (in de zin van een spontane, volledig uit zichzelf voorvallende, als het ware uit het niets aan de dag tredende) samenloop van omstandigheden - niet meer aan het lot of 'het zijn' overlaat, maar systematisch bewerkstelligt: hetgeen werkelijke serendipiteit tot een zeldzame gebeurtenis zal maken of althans iets dat overwoekerd wordt door automatische clicks en links tussen in databases geïndexeerde informatie?[9] Verdwijnt zo niet de 'magie' van het leven? En ligt daarvoor in de plaats niet het levensgrote gevaar op de loer van een soort betrekkingswaan, het idee van verwantschap of zelfs vriendschap op grond van veel te magere en onvoldoende in een rijke context ingebedde overeenkomsten? (vergelijkbaar hoe je met behulp van Google soms verbanden lijkt te kunnen leggen die er nauwelijks zijn, wat ik ter demonstratie in deze blognotitie expres weer uitbundig doe).

Het fenomeen 'serendipiteit' doet sterk denken aan wat Harry Mulisch in De compositie van de wereld (1980) ziet als - zowat het enige - nog menselijke geestelijke vermogen van de ultimitieven: wezens die tezamen, als corpus corporum, een 'metabewustzijn' constitueren en die biologisch gezien weliswaar nog mensen zijn, maar waaraan afgezien van het loutere 'aha' van het beseffen van verbanden en daar een wellicht in hoge mate gestandaardiseerde 'reactie' op geven (vergelijk hierboven ook de 'keuzes' waarover Smith spreekt, het semantische web genoemd in noot [1] en natuurlijk de eerder genoemde noösfeer, hive mind en singulariteit) bar weinig menselijks meer is: er is geen sprake meer van interessante persoonlijkheden, mensen met karakter[1, 10].

What's in store?

Zullen er[11] ook in de 'gesystematiseerde en totaliserende wirwar' van gefabriceerde (vergelijk het woord fabric, 'weefsel'), automatisch gelegde Facebook-verbanden tussen de uitingen van miljarden mensen de nodige vruchtbare chaos en verborgenheid, plus noest volgehouden en strak georganiseerde (zelf)discipline resteren als grond voor 'werkelijke' serendipiteit en creativiteit, tot uitdrukking gebracht door en als blijken van wel degelijk overlevende, misschien zelfs verrijkte individuele persoonlijkheden - van kunstenaars tot wetenschappers tot uitvinders tot sociale activisten? Zo nee: verdwijnt met het betreurenswaardige verlies van de persoonlijkheid als een soort gunstige bijkomstigheid dan tenminste tevens het door het boeddhisme vermaledijde ego van het toneel?[12] Of - de ergste dystopie - is de internetmens van de toekomst een nóg sneller voortrazend en aardeverslindend hordedier - meer en meer mimetisch, afgunstig, hebzuchtig en uniform consumerend. Leeghoofdige, onverzadigbare ego's in de greep van het 'narcisme van het kleine verschil'?

Noten

[*] Zie ook deze ingezonden brief over het essay van Smith: 'I'm surprised not to hear it said more often that one attraction of Facebook must be that it enables anyone to pretend to be a celebrity'. (Vergelijk deze en deze en deze blognotities). 

[**] Toevoeging 23 september 2011: met de upgrade 'F8' rolt Facebook Open Graph verder uit. Om te beginnen met nieuws lezen, muziek luisteren en video's kijken, maar uit te breiden tot bijna elke activiteit op (of via) het internet, geven apps automatisch aan je netwerk door wat je aan het doen bent (en kan een 'vriend' bijvoorbeeld meekijken met wat jij op dit moment filmt met je smart phone, of meeluisteren met een liedje dat jij nu hoort via Spotify). Tegelijk worden deze activiteiten opgeslagen op een tijdlijn, een soort autobiografie in Facebook - waar je ook met de hand personalia aan kunt hangen natuurlijk, zoals foto's uit je jeugd enzovoorts. Wired: Facebook is letting you write your autobiography in real time. But no writing is involved — instead your work will be in curating the vast amounts of personal information generated by your activity in Facebook and all those social applications utilizing the Open Graph. What tunes were you listening to in March 2008? How much did you exercise? What was your trip to Mexico like? When did you start your relationship with Brenda? (...) Facebook will be its own not-so-little internet[1], one on which people do the same things they have always done, but in a social way and, of course, on Facebook.' Er ontstaat dus een vervlechting van levenslopen en wapenfeiten die hechter dan ooit met elkaar zijn verbonden: de grenzen tussen je eigen ervaring en die van een ander vervagen enorm, subjecten vervloeien in elkaar. Natuurlijk kenden mensen een dergelijk fenomeen altijd al - van samen jagen of het land bewerken (oertijd), sporten of feesten tot de intimiteit van vrienden en geliefden, maar het 'delen' via Facebook maakt zowel qua schaal (bereik en omvang van je netwerk) als qua inhoud (eventueel bijna alles wat je doet, ook banale dingen, overal waar je bent), frequentie (je leven mogelijk continu 'ter inzage') en archivering/geheugen (al je bewegingen chronologisch opgeslagen) een ongehoorde, 'evolutionaire' sprong. Wired: 'Facebook is not so subtly doubling down on its ambitions to enable people to shed the pre-digital cloak of isolation and treat their life as a 24/7 reality show, broadcast to those in their social spheres.' Iedereen naar haar of zijn gevoel de ster van zijn eigen tv-programma - maar al die sterren zullen door mimetische begeerte in het kwadraat slechts verwisselbare 'nodes' zijn, knooppunten in een amalgaam van collectieven, trends, soms agressieve hordes. Nogmaals: geen totaal nieuw fenomeen, wel wat betreft het bereik, de snelheid van de dynamiek en de mate van incorporatie van de deelnemers. Via een synthese met het 'tijd schrijven' waartoe veel werknemers los van Facebook al zijn verplicht, zullen in de nabije toekomst leidinggevenden een griezelig gedetailleerd zicht hebben op het reilen en zeilen van hun ondergeschikten, inclusief hun privé leven. Zie ook:

'Facebook wil niet alleen het hele web, het wil je leven'
Door Ben Caudron, de Volksrant, 30 september 2009

Is Facebook een sociologisch experiment aan het voeren om te kijken wanneer de gebruiker eindelijk opstaat en beslist dat het misbruik lang genoeg geduurd heeft? Webpionier en socioloog Ben Caudron vindt alvast dat de grenzen zijn bereikt.

[***] Toevoeging 23 september 2011: prototypisch voor de 'keuzes' à la Facebook en wellicht de inherente trivialiteit van die keuzes (die Facebook niettemin als 'zelfexpressie' bestempelt en 'rijker' zegt te maken via Open Graph), is het gigantische succes van de 'like button'-app: inmiddels geïnstalleerd op bijna elke internetpagina en 3 miljard keer per dag aangeklikt.

[1] Deze beschrijving van Open Graph door Joris Toonders op Frankwatching doet me wat sommige faciliteiten en effecten betreft denken aan het inmiddels ter ziele gegane Google Wave. Vergelijk zijdelings in dit artikel deze uitspraak van Jaron Lanier over privacy en originaliteit: '“We shouldn’t want the whole world to take on the quality of having been designed by committee. When you have everyone collaborate on everything, you generate a dull average outcome in all things.” The best innovation relies on privacy, he says.'
Een interessant terzijde van Toonders is: 'Facebook Open Graph komt aardig in de buurt van het semantisch web [(h)erkenning van de betekenis en dus de zin van informatie, iets dat machines vooralsnog niet - en waarschijnlijk om fundamentele redenen ('zinsamenhang' veronderstelt bewustzijn) nooit - zonder mensen voor elkaar krijgen; K] en kan daarmee de hele ervaring van gebruikers op internet enorm veranderen'.
Voor de niet ingewijde: het door Toonders prominent genoemde fenomeen 'conversie' op een (commerciële) website betekent zoveel als de bezoeker iets laten kopen of haar/hem een stap verder laten zetten in een traject met dat doel. Niet - of misschien in het verband van deze blognotitie, zie met name de noten [5-7] hieronder, juist wel :-) - te verwarren met conversion in de zin van bekering tot een nieuw geloof.

[2] Een door Teilhard de Chardin bedachte term, die soms - via Chardins Punt Omega - in verband wordt gebracht met het tegenwoordige cultbegrip singulariteit van de futuroloog Ray Kurzweil, sterk betwist door Jaron Lanier. De door Kurzweil voorspelde gebeurtenis behelst in grote trekken de overgang van menselijk bewustzijn op kunstmatige substraten in allerlei (beweeglijke en waarnemende) vormen, door middel van een culminatie van elkaar in steeds sneller tempo opvolgende, op elkaar ingrijpende uitvindingen en resultaten van de informatie-, nano-, neuro- en biotechnologie; gekscherend of bloedserieus ook wel de Techno-Rapture genoemd of mind uploading. Sommige gelovigen in dit door Kurzweil vóór 2050 geprojecteerde historische moment, noemen zich transhumanisten.

[3] Doryphoros betekent 'speerdrager' in klassiek Grieks (in modern Grieks is het 'satelliet', wel gepast in verband met de 'noösfeer' et cetera). Een ander - in verband met de code van software en de kleverige, draderige, suikerspinachtige vrolijkheid van Facebook - grappig gegeven is dat de woorden 'mark' en 'zuckerberg' kunnen worden gelezen als 'merk/teken' respectievelijk 'suikerberg'. Denk ook aan marketing. Om nog maar te zwijgen over de Duitse munt en de oude betekenis 'grensgebied', 'landstreek', 'aan het markgenootschap toebehorende gronden' (het laatste is in onze context erg komisch). Er is ook een betekenis van 'mark' die etymologisch teruggaat, volgens mijn Duden, Band 7 (1963), op 'inwendig weefsel' (van botten en organen) en 'grondweefsel' (van planten), verwant met 'merg' en 'hersenen' (leuk in het licht van Facebook als hive mind). Zie ook noot [10].

[4] Zadie Smith oppert dat het Griekse stoïcisme een mogelijke inspiratiebron is geweest. Ze verwijst wat dit betreft naar een portret van Zuckerberg door Jose Antonio Vargas in The New Yorker (september 2010). Daar wordt overigens ook gezegd dat Zuckerberg nogal eens 'een robot' is genoemd - vergelijk noot [5]. De wikipedia vermeldt over Zuckerberg: 'At Ardsley High School he had excelled in the classics'. Maar zelf noemt hij dus, in Time, het boeddhisme.

[5] Qua motoriek en manier van praten tot in de droge klank van zijn stem toe (zie bijvoorbeeld deze video) heeft Zuckerberg iets van een sprekend standbeeld en een robotachtige apostel: tegelijk statig-bezeten van zijn geloof en mechanisch-zelfverzekerd. Als een hedendaagse Markus - het toeval wil dat Zuckerberg Facebook heeft opgericht met drie andere toenmalige Harvard-studenten en klasgenoten[#] - verkondigt hij zijn evangelie over een nieuwe Helper en Heilig Boek inéén, mogelijk (ik heb niet uitgezocht of Zuckerberg een utopie voor ogen staat[##] in de geest van Teilhard de Chardin of Ray Kurzweil) met als heilsverwachting de voornoemde noösfeer, hive mind[###] of singulariteit (die volgens Jaron Lanier een fictie is) en met als schriftuurlijke inhoud niet het Woord van God, maar de eindeloze stroom van overwegend gebabbel, foto's, filmpjes en andere trivia van de gelovigen zelf. 'Facebook helps you connect and share with the people in your life' is de blijde boodschap vanaf Marks Suikerberg, tevens het motto van Facebook, op de Nederlandstalige versie van de site dubbelzinnig en radicaal vertaald als: 'Met Facebook ben je verbonden en deel je alles met iedereen in je leven' - toe maar, geheel in lijn met de filosofie van Harry Mulisch verbonden met het Boek zelf (waarbij het Boek, Gods Woord, technologie is geworden!) en alles delen met iedereen 'in je leven'!
Interessant in verband met bovenstaande speculaties is deze opmerking in het oorspronkelijke essay van Zadie Smith, weggelaten in de samenvatting in het NRC: 'When a human being becomes a set of data on a website like Facebook, he or she is reduced. Everything shrinks. Individual character. Friendships. Language. Sensibility. In a way it’s a transcendent experience: we lose our bodies, our messy feelings, our desires, our fears.' [cursivering door mij; K].

[#] Eveneens met drie andere medestudenten, op hun verzoek, heeft Zuckerberg gewerkt aan een door die drie opgezette site, volgens hun versie van het verhaal een voorloper van het latere Facebook en door Zuckerberg min or meer geplagieerd.

[##] In het voornoemde portret van Mark Zuckerberg (geboren in 1984) staat dat hij in zijn Facebook-profiel maar één boek vermeldt of vermeldde: '(...) Ender’s Game (1985), a coming-of-age science-fiction saga by Orson Scott Card, which tells the story of Andrew (Ender) Wiggin, a gifted child who masters computer war games and later realizes that he’s involved in a real war. He lists no other books on his profile.'
De wikipedia over Ender's Game: '(...) Ender discovers a message from the Formics [het volk dat hij per ongeluk eerder bijna had uitgemoord terwijl hij dacht dat hij een gesimuleerde oorlog voerde; K] (expressed in the form of terrain matching that of the key fantasy game Ender played while in school) that leads him to an unborn Formic queen who can communicate with him through a psychic link. (...) Ender writes a book in the Queen's voice under the pseudonym "Speaker for the Dead" entitled The Hive Queen, wherein he tells the story of the Formic race. (...) Publication (...) results in the formation of a new religion on Earth and its colonies.'
Scott Card publiceerde kort daarop Speaker for the Dead (1986), waarover de wikipedia meldt: '(...) an indirect sequel to the novel Ender's Game. This book takes place around the year 5270, some 3,000 years after the events in Ender's Game. However, due to relativistic space travel Ender himself (who now goes by his real name Andrew Wiggin or by his title "Speaker for the Dead") is only about 35 years old. This is the first book to talk about Starways Congress, a high standpoint Legislation for the human colonies. It is the first to fully mention the Hundred Worlds, 100 planets which humans colonized which are tightly intertwined by the xenocided Buggers' old Ansible technology. It also showed Ender's sister's terms for life forms, such as Varelse (Swedish for 'being', or 'living creature').'
Als Ender's Game Zuckerbergs beviel, lijkt de kans groot dat hij tevens Speaker for the Dead heeft gelezen.
Opmerkelijke ingrediënten van deze verhalen: genocide en het goedmaken daarvan; op vernuftige wijze - via een 'psychische link' - contact leggen met een buitenaardse vr0uw; schrijven van een boek voor haar met de titel The Hive Queen; resulterend in een nieuwe religie op aarde en op honderd planeten daarbuiten; die nauw verbonden zijn via een computernetwerk, waarmee een interstellair 'congres' is gemoeid.
Aan het slot van zijn portret komt Vargas terug op Zuckerbergs literaire voorkeur. Desgevraagd laat Zuckerberg weten dat hij Ender's Game leuk vond, maar dat het geen 'lievelingsboek' of zoiets was. Dat zou eerder De Aeneis zijn, waarvan hij in het bijzonder had onthouden dat het de held ging om het stichten van een grootse stad zonder grenzen - wat doet denken aan het rijk van de honderd planeten en het Starways Congress in de romans van Scott Card. Volgens vrienden had Zuckerberg altijd iets met de oudheid; zijn goede vriend en ex-medewerker Sean Parker zegt: 'There’s a part of him that—it was present even when he was twenty, twenty-one—this kind of imperial tendency. He was really into Greek odysseys and all that stuff.'
Vandaar de associatie met de Doryphoros, de speerdrager, van Zadie Smith. Hans Achterhuis merkt in De utopie van de vrije markt trouwens op dat bij de oude Grieken bezit dat 'met de speer' was verworven, dat wil zeggen buit gemaakt in een veroveringsoorlog, extra status verschafte.
Maar ook zijn heugenis van De Aeneis betekent verder niks, liet Zuckerberg Vargas indirect weten...

[###] De wikipedia vermeldt dat de term hive mind in verband met het 'collectieve bewuste' afkomstig zou zijn van Maharishi Mahesh Yogi, de goeroe van de 'transcendente meditatie'. Hivemind is tevens een vorm van technologische infrastructuur van Apache geweest, inmiddels opgevolgd door Tapestry (tapijt, weefsel).

[6] Op de datum van deze blogpost zie ik 'eliminating desire' niet meer staan, het rijtje interesses is nu 'openness, making things that help people connect and share what's important [sic!; K] to them, revolutions, information flow, minimalism'. Heeft Zuckerberg zijn meest karakteristieke belangstelling - naast 'revolutions', wellicht wijzend op een utopistische gedrevenheid - dus weggehaald? Waarom?
Wel prijkt op zijn Facebook-pagina momenteel de in noot [5] al vermelde video van een oersaai vraaggesprek met Zuckerberg van meer dan een uur over onder meer de futiele, oninteressante verschillen tussen gmail, sms en het berichtensysteem van Facebook, dat aan eindeloze theologische haarkloverij doet denken over het meest directe en zuivere contact met God.
'Openheid' als interesse van Zuckerberg roept bij mij om voor de hand liggende redenen trouwens eerder de kwestie van de verruimde openingstijden van winkels op - tot en met de zondag, de dag des Heren, een gruwel voor de christenen van de oude stempel! - dan een visioen van transparante, engelachtige mensen. (Smiths kwalificatie - 'self-promoting' - dat Facebookers 'zichzelf de hemel in prijzen' krijgt in deze vertaling, denkend aan het voornoemde mind uploading in verband met de noösfeer en aan de winstafhankelijkheid van het vriendennetwerk, een welkom vleugje humor).Smith merkt op: 'those of us who turn in disgust from what we consider an overinflated liberal-bourgeois sense of self should be careful what we wish for: our denuded networked selves don’t look more free, they just look more owned.' Je kunt zelfs zeggen: 'they look more possessed' - bezeten van en door het project respectievelijk het bedrijf van Zuckerberg. Het onbehagen daarover spreekt bijvoorbeeld uit de bijna paradoxale Facebook-groep: 'Facebook users against sharing their personal stuff with facebook'.
Enfin, in de dagen van Jezus waren de tempels al door kooplieden ingenomen; en zijn grote schoonmaak heeft ze er niet lang uit kunnen houden (alleen maar ruimte geschapen voor de latere technici).

[7] Het Nederlandse Hyves, in de lucht september 2004 (ruim een half jaar na de allereerste versie van Facebook), was voor zover ik weet ruim eerder dan Facebook opengesteld voor iedere internetgebruiker. Dessi: 'Facebook wasn’t the first social network, they didn’t invent the idea – Mark Zuckerberg just perfected it.' Dit past goed bij Zuckerbergs apostelschap (zie noot [5] hierboven).
Grappig is dat op moment van dit schrijven Google als eerste zoekresultaat op de frase 'who invented social media?' het artikel 'Who Invented Social Networking?' toont, met treffend genoeg een verwijzing naar de Babylonische Talmud:
'The ancient Babylonian Talmud describes the Great Synagogue of Alexandria which was destroyed during the reign of the Roman Emperor Trajan roughly 1900 years ago. This synagogue was one of the most magnificent edifices ever built.When a poor person entered, he would recognize masters of his trade, and he would turn to them. That is how he would support himself and his family. The Babylonian Talmud [cursivering door mij en zie verder noot [5] hierboven; K] itself appears to be an early example of social media. It was compiled with source material, interpretations and arguments from notable scholars living in different places and in different periods of time.'
Een zeer oude 'database' van kennis dus en wie weet inderdaad te zien als oervorm van vakliteratuur en later Google annex Facebook (zoals bekend is de algoritme van Google geïnspireerd door het referentiesysteem in wetenschappelijke tijdschriften).
Mark Zuckerberg heeft overigens een Joodse opvoeding gekregen, maar schijnt zichzelf later atheïst te hebben genoemd. Je kunt Zuckerberg dan echter atheïstisch-religieus bij uitstek achten, gezien de etymologie van het woord 'religie' volgens Augustinus (niet volgens Cicero) en anderen (zie bijvoorbeeld hier en hier): "van religare [vastbinden], van re- [wederom] + ligare [binden]. Men is door en aan de goddelijke rechten 'gebonden'." Het project van Zuckerberg kan je tongue-in-cheek (zoals bij veel associaties in deze blognotitie) ook duiden als een mensheidomvattende 'contra-diaspora' en - lees noot [##] hierboven - 'anti-genocide'. (Zie als mogelijke aanwijzing voor het risico van deze utopistische impulsen deze blognotitie over het woord 'ligare' in eventueel verband met de 'fasces').
Internet-historisch gezien moet het bulletin board - van het aloude prikbord tot de eerste digitale van kort na de introductie van het modem - waarschijnlijk worden beschouwd als het prototype van de social media sites in de huidige vorm, waarvan de eerste niet Facebook is geweest maar wellicht het inmiddels tot een 'social gaming destination' omgevormde Friendster, opgericht door Jonathan Abrams - fraaie naam voor een 'aartsvader' in dit verband, zie noot [5] hierboven. 'Within a year after its launch in March 2003, Friendster had defined social networking as we know it today', aldus de Los Angeles Times. Al wijst een reageerder onder het artikel op een nog oudere (ook even genoemd door Smith aan het slot van haar essay): 'Livejournal, a social networking site that originated the term "friend"-ing, dates back to 1998'; ik kan uit de wikipedia niet opmaken of het aanvankelijke open source platform Livejournal, dat nu een Russische eigenaar heeft en president Dmitry Medvedev voor kortere of langere tijd als blogger, (al) vóór 2003 een Friendster of Facebook avant la lettre was, of (toen) meer een klassiek bulletin board in websitevorm dan een social media site in de inmiddels eigenlijke zin van het woord.
Andere associatie: de tragedy of the commons (Hardin), waarvan Hans Achterhuis onder meer in zijn boek 'De utopie van de vrije markt' (2010) benadrukt dat vooral het met harde hand onteigenen van de voormalige gemeenschappelijke 'woeste gronden' (meent), die voor iedereen openstonden om bijvoorbeeld vee te laten grazen en voedsel te verbouwen en zo te overleven in barre tijden, door de Engelse proto-kapitalisten, talloze gewone mensen overleverde aan de grillen van de grondbezitters en industriëlen (voor moderne equivalenten hiervan, zie The Shock Doctrine van Naomi Klein). In dit licht kan je de strijd om de blijvend vrije toegang tot en controle over internet bezien. Denk in onze context aan de 'geschoktheid' die enkele onaangekondigde ingrepen in Facebook door de makers en bezitters ervan in de 'community' hebben veroorzaakt; stel je het moment voor dat men voor deelname aan Facebook moet gaan betalen, met geleidelijk oplopende tarieven! Redacteur David Rowan van Wired UK noemt als een van de redenen dat hij niet op Facebook staat dan ook: 'why should we let businesses privatize our social discourse?' Open source media in publiek bezit zouden verkieslijk zijn. Mij is echter geen omvangrijk vriendennetwerk van betekenis bekend dat in handen is van een overheid of coöperatie van burgers.
Van de andere kant: ook de kritiek van Jaron Lanier betreffende de schadelijke effecten van 'absolute vrijheid van informatie' betreft een 'tragedie van de meent'-effect. De kunst van vrije burgers zou dus moeten zijn, om ook op internet intelligent te regelen wat privé / bezit is en wat publiek / vrij toegankelijk en gratis; een weinig verwonderlijke parallel, die toch weinigen ten volle, wat betreft de mogelijk verstrekkende implicaties, onderkennen.

[8] Ik neem deze term over van de filosoof G.A. van der Wal, die in zijn essay Onherstelbaar onttoverd? opmerkt: 'Op zoek naar het verzwegen 'meer' van het dominante werkelijkheidsbeeld kan als eerste op een cluster fenomenen gewezen worden waarvoor ik de benaming toegiftverschijnselen gebruik: verschijnselen die naar hun aard niet doelbewust te bewerkstelligen, niet 'maakbaar' zijn en tegelijk een cruciale rol in het menselijk bestaan spelen, zoals vertrouwen, vriendschap [sic!; K], diep gewortelde overtuigingen, geluk, vreugde, gezag en andere.'

[9] Of hangt de evolutie aan elkaar van toevalstreffers (en 'consumptie') en verandert er niets wezenlijks als men dit een handje helpt? Of zijn zaken als afzondering en de tijd krijgen enzovoorts van levensbelang voor diversiteit en schoonheid? Sluit het een het ander niet uit?
Meer fundamenteel, in de geest van de filosoof Emanuel Levinas (besef daarnaast dat natuurlijke evolutie geenszins een garantie voor het behoud van soorten en ecosystemen inhoudt): is het voor ons menszijn (en mens-blijven) wezenlijk dat we de bij uitstek menselijke eigenschappen en dito ontwikkeling niet als een vorm van evolutie begrijpen en waarmaken - omdat de mens 'boven de natuurlijke orde der dingen uitgaat', zoals Levinas schrijft in zijn opstel 'Une religion d'adultes'? (Echter, Levinas miskent op zijn beurt wellicht het onderling wel degelijk nauw op elkaar aangewezen zijn van mens en natuur, denk alleen al aan de milieucrisis).
Een voorbeeld van een positieve, zij het ook kritisch-genuanceerde typering van Facebook is die van Malcolm Gladwell in zijn stuk Small Change; Why the revolution will not be tweeted (oktober 2010): 'Facebook is a tool for efficiently managing your acquaintances, for keeping up with the people you would not otherwise be able to stay in touch with. That’s why you can have a thousand “friends” on Facebook, as you never could in real life. This is in many ways a wonderful thing. There is strength in weak ties, as the sociologist Mark Granovetter has observed. Our acquaintances—not our friends—are our greatest source of new ideas and information. The Internet lets us exploit the power of these kinds of distant connections with marvellous efficiency. It’s terrific at the diffusion of innovation, interdisciplinary collaboration, seamlessly matching up buyers and sellers, and the logistical functions of the dating world. But weak ties seldom lead to high-risk activism.' Het voorbeeld van de kracht van geaggregeerde zwakke verbanden dat Gladwell geeft gaat (over evolutie gesproken...) letterlijk over een geval van overleven met behulp van de nieuwe sociale media op internet.
Zadie Smith verwijst naar dit stuk vanwege een overlap met de visie van Jaron Lanier; Gladwell: 'There are many things, though, that networks don’t do well. Car companies sensibly use a network to organize their hundreds of suppliers, but not to design their cars. No one believes that the articulation of a coherent design philosophy is best handled by a sprawling, leaderless organizational system. Because networks don’t have a centralized leadership structure and clear lines of authority, they have real difficulty reaching consensus and setting goals. They can’t think strategically. (...) [They make] it easier for activists to express themselves, and harder for that expression to have any impact. The instruments of social media are well suited to making the existing social order more efficient. They are not a natural enemy of the status quo.' [cursivering door mij; K]
De vraag of er in de natuurlijke evolutie zoiets bestaat als 'doelgerichtheid' werd door Darwin ontkennend beantwoord, maar filosofisch beschouwd zitten hier haken en ogen aan.

[10] Misschien ter relativering of als schrale troost bij Mulisch' dystopische toekomstbeeld, herinnere men zich (wikipedia): 'A character is the representation of a person in a narrative or dramatic work of art. Derived from the ancient Greek word kharaktêr (χαρακτήρ) (...) Character, particularly when enacted by an actor in the theatre or cinema involves "the illusion of being a human person".' [cursivering door mij; K]. Etymologisch is het woord 'karakter' via Frans caractère en Latijn character ontleend aan Grieks kharaktḗr 'kenmerk, eigenaardigheid, aard', oorspronkelijk 'gestempeld teken (op munten)'[sic!; K], afleiding van kharássein 'stempelen, inkrassen' [ik denk hierbij aan tekens op kleitabletten of gelaatstrekken op een masker van klei, steen, hout of ander materiaal - bijvoorbeeld een substraat waarop software draait; K]. Zie ook noot [3].
En het woord 'persoon' gaat terug op 'persona' - '(toneel)rol' of 'masker'.
Zie ook m'n blognotitie: 'De mens als magische eenheid van nabootsing en autonomie', die onder meer verwijst naar de boeddhistische Hart-soetra: 'vorm is leegte', niets en niemand heeft een eigen 'ziel' of 'wezen' omdat alles en iedereen door en door in elkaar overgaat; zijn is 'inter-zijn' (Thich Nhat Hanh); het 'ene' drukt zich uit door middel van ontelbare 'maskers', bij wijze van spreken. Maar is het ene masker niet (paradoxaal) 'onthullender' dan het andere, dieper doordringend in het mysterie of opkomend uit grotere diepten daarvan? Vergelijk deze opmerking van Smith: 'Software may reduce humans, but there are degrees. Fiction reduces humans, too, but bad fiction does it more than good fiction, and we have the option to read good fiction.'
Bij wijze van wilde associatie annex woordspel: ook de mens (à la) 'mark' is letterlijk en figuurlijk quite a character in het boek des levens volgens de sociale code of zelfs 'als de software' van Facebook - 'karakter' kan ook '(letter)teken' betekenen. Met betrekking tot het boek des levens onder meer in de zin van de Openbaring van Johannes en de genetische code, zie bijvoorbeeld hier en hier, respectievelijk hier en hier; en hier.

[11] Iets anders: vindt er opnieuw een doorbaak plaats als Google (incluis Google Earth!), Facebook en Twitter - op nu nog onvoorziene wijze - een synthese, fusie, overname en/of incorporering aangaan, waarbij Google letterlijk een polymorf gezicht en een dito lichaam, smaak, sociaal gedrag en gedachteleven krijgt? Of vanuit een ander perspectief: Facebook een kennisorgaan... enzovoorts.
Dat Facebook en Twitter op den duur een stille dood sterven, uitgaan als een nachtkaars, is vooralsnog niet gehéél uitgesloten. Ik zou er geen traan om laten, integendeel. Maar alles wijst erop dat ook dan een immer toenemende verknoping en integratie van menselijke lichamen (en hun 'output') en internet-technologie doorgang zal vinden.

[12] Zie echter de waarschuwing van Smith over onze 'denuded networked selves' in noot [6] hierboven.
Peter Sloterdijk werpt in zijn lezing 'Regels voor het Mensenpark' de bedenkelijke mogelijkheid op dat de 'post-humanistische' mens 'getemd' kan of moet worden door een moreel verantwoord gebruik van genetische manipulatie. Misschien ligt het meer voor de hand te speculeren over het intomen van agressie en geweld door middel van de toenemende sociale controle onder deelnemers van Facebook of vergelijkbare 'sociale technologie', althans voor zover die zich in de toekomst via internet massaal gaan blootstellen aan de excentrische 'panoptische' blik van hun 'vriendenkringen' en de overheidsinstanties achter de schermen, als substituut voor het vroegere disciplinerende alziende Oog van God. (Vergelijkbaar met Sloterdijks idee, uiteengezet in 'Het Kristalpaleis', dat oorlogen van betekenis steeds onwaarschijnlijker worden ten gevolge van de globalisering en daarmee vervlechting en versnelling van de economie, geldstromen, satelietmonitoring en andere spionage, diplomatieke betrekkingen enzovoorts). Maar natuurlijk zullen er altijd outsiders en subculturen zijn, waaronder criminele: mensen die zich (deels) weten te onttrekken aan de gangbare manier van leven. Tenzij er een vorm van een totalitaire (super)staat uit de bus komt - maar dan zitten de criminelen aan de knoppen daarvan.

Toevoeging november 2011:

The Bully Button: New Tool Is Either World's Greatest Anti-Bully Weapon or Terrifying Fascist Plot
Door Anneli Rufus, Alternet, 1 november 2011

A new app could make your smart phone the best protector you ever had - but is that a good thing? [...] Last week, OptimizeApps.com launched its Bully Button, which allows users to document and report bullying incidents with a single touch.

Zie ook m'n blognotities:
Leidt Web 2.0 tot een parasitaire economie en beangstigend collectivisme?
Zes redenen waarom ik niet op Facebook sta
De geboorte van de Homo GooglensThe Terrifying Future of Computing
Twitter: hersenloos collectief denken?
Teilhard, technologie & wederopstanding
Google als metabewustzijn
Avatars en iconen
De persoon van het jaar: jij!
De toekomst volgens Mulisch
Kladblognotities over de blog
Over het masker

Toevoeging 26 december 2010: Facebook onderzoekt en verkondigt nu ook al hoe je als deelnemer het beste kunt schrijven om veel gelezen te worden en leuk gevonden.
Op de vraag 'how to become popular on Facebook' geeft Google een serie pagina's met tips, zoals deze. Draagt allemaal bij tot eenvormige profielen onder het mom van schijnbare uniciteit.

Later toegevoegd:

De wereld als jury; Alles is voorwaardelijk in onze castingmaatschappij
Door Koen Haegens, De Groene Amsterdammer, 30 maart 2011 (toegankelijk voor abonnees)

De jonge Duitse journaliste Lara Fritzsche (27): 'De castingmaatschappij dwingt jongeren om zichzelf te presenteren als een archetype. Inderdaad, de mens als merk.'

Why Kids - and Adults - Need More Solitude
Door Alice Karekezi, Salon / Alternet, 29 december 2011

New York City public school educator Diana Senechal talks about the problems with our educational system, the meaning of solitude, and the dangers of immediacy.

Facebook wil je locatie constant gaan volgen en delen
Trouw, 6 februari 2013

Illustraties:
Facebook-oprichter Mark Zuckerberg door Time uitgeroepen tot persoon van het jaar 2010 (bovenste);
hoofd van de Doryphoros (tweede van boven);
kitscherig beeldje van de 'lachende Boeddha' en reclame voor een winkelcentrum (derde van boven);
plaatje bij het project Move, behelzende 'het verzamelen, verwerken en beheren van crowd-behaviour data' door de universiteit van Gent in België (vierde van onder);
boeddhabeeld op Sri Lanka, foto door Thushan Sanjeeva (derde van onder);
film Serendipity: 'On a bustling shopping day [sic!; K] in the winter of 1990, Jonathan Trager meets Sara Thomas. Two strangers amid the masses in New York City, their paths collide in the mad holiday rush as they fall victim to a mutual, major attraction' (tweede van onder);hoofd van de Doryphoros en dat van Mark Zuckerberg (onderste).