[Translation to English by Google]
Trailer van de documentaire 'In The Name Of Enlightenment'
(Debi Goodwin, Cogent/Benger Productions, Canada, 23 mei 2011).
In beeld de dalai lama (links), Carla Bruni en Sogyal rinpoche.
Annemiek Schrijver, bekend van onder meer levensbeschouwelijke interviews voor de IKON, zingt in een verhaal[*] in het blad Volzin (nr. 16) deze week de lof van Sogyal rinpoche, een goeroe ('lama') van Tibetaanse komaf, auteur van de bestseller The Tibetan book of living and dying en baas van Rigpa, een multinational op de 'markt van spiritualiteit en geluk' (om een titel van een studie van Hans Achterhuis te parafraseren), ook actief in Nederland. De 'lachende lama' laat zich graag signaleren in gezelschap van beroemdheden als Richard Gere en Carla Bruni. Hij speelt een rol in de film Little Buddha van Bernardo Bertolucci. Zijn Rigpa-keten en de verkoop van zijn boek (2 miljoen gedrukte exemplaren) zullen hem geen windeieren hebben gelegd. Of dit iets van doen heeft met zijn goede contacten met Tenzin Gyatso, de dalai lama, is gissen.[*] Update 2024: het artikel is verwijderd, ook uit Wayback Machine. Wel is het nog te vinden in de nieuwsbrief van januari 2012 (PDF, gearchiveerde versie hier) van Rigpa Nederland, onder de titel "Stralen" van "sanghalid Annemiek Schrijver". Schrijver staat in het colofon van de nieuwsbrief van juli 2013 (PDF, gearchiveerde versie hier) vermeld onder "redactie". Ook is momenteel nog het e-boek Verlicht en verlost. Boeddhisme in ons dagelijks leven (augustus 2012) te krijgen waarin Schrijver samen met Hein Stufkens Sogyal de hemel in prijst. "Hij laat zijn leerling nooit in de steek en maakt nooit misbruik van hem [...]" Zie ook noot [7].
Schaduwzijde?Nu wil het geval dat deze Sogyal Lakar - 'rinpoche' is een titel en betekent zoiets als 'de kostbare' - een omstreden figuur is, zoals de wikipedia beknopt vermeldt. Een aantal kritische geluiden en artikelen is bijeengebracht op de site Dialogue Ireland. Er zijn verdenkingen dat hij zijn status en overwicht als geestelijk leidsman en beoefenaar van een vorm van tantrisch boeddhisme heeft gebruikt om vrouwen te bewegen tot seks, misschien soms zelfs met meer dan geestelijke overredingskracht – maar ook bij dat laatste middel zijn scherpe vraagtekens te zetten in de context van een leraar en zijn pupillen. In 1994 is een rechtszaak tegen hem in de VS in beslotenheid geschikt met mogelijk miljoenen dollars.
Documentaire
Als tv-maakster is Annemiek Schrijver wellicht geïnteresseerd in deze documentaire (uitgezonden op de Canadese televisie op 23 mei 2011):
'In The Name Of Enlightenment' (ook opgenomen in de IMDb).
'A Buddhist Master [Sogyal rinpoche; K] beloved by millions uses his position and authority to take advantage of young women. For over three decades, complaints are dismissed as the grumblings of the uninitiated. A Guru focused on his own pleasure turns the path to enlightenment into the road to sexual servitude.
Written and Directed by Debi Goodwin.'
Debi Goodwin is een bonafide journalist. Tenminste drie mensen die met Sogyal Lakar te maken hebben gehad, vertellen voor de camera verontrustende verhalen. Een vrouwelijke ex-volgeling[1]: 'Het is onvoorstelbaar dat deze leraar, die geacht werd me te leren hoe ik verlicht kon worden, gewoon bleek uit te zijn op een snelle wip'. Een vroegere vriend van Lakar: 'Als je jong en mooi was moest je accepteren dat je tot de intimi van de zogeheten meester behoorde'. Een jonge vrouw: 'Als je heel dichtbij hem stond werd je beschouwd als iemand met zeer goed karma en we werden tot die kring toegelaten als we hadden laten zien dat we bereid waren absoluut alles te doen'. En: 'Na twee maanden in zijn centrum te hebben gewerkt, werd ik in zijn kamer uitgenodigd. Hij droeg me op me uit te kleden, ik dacht dat het een test was voor mijn devotie. (...) Hij vroeg me te zweren er nooit met iemand over te praten. (...) Ik voel veel verdriet omdat ik mezelf verloor en in een groep verkeerde van meisjes die zichzelf nog meer waren verloren.'Lees hier een toelichting van Goodwin op haar onderzoek; ze plaatst de affaire Sogyal rinpoche in het licht[2] van diverse gevallen van machtsmisbruik door andere boeddhistische leraren - en merkt en passant op dat de dalai lama in 1993 een open brief met de oproep dat misbruikte leerlingen foute leraren publiekelijk moeten aanklagen uiteindelijk niet wilde ondertekenen[3].
Meer achtergronden in noot[2] | Fotoverantwoording onderaan.
Helaas kunnen bezoekers van buiten Canada op bovengenoemde site alleen de trailer van de documentaire bekijken (zie ook op Youtube); plus als fragmenten interviews met de boeddhisten Martine en Stephen Batchelor; zie hier respectievelijk hier. De Batchelors zijn gewaardeerde, aan de weg timmerende insiders; zie bijvoorbeeld hier en hier en hier.
Stephen Batchelor benadrukt in zijn uitleg van de relatie tussen een tantrische lama (Tibetaanse goeroe) en zijn leerling iets dat twee zinnen in het verhaal van Annemiek Schrijver - 'Mijn weerstand smelt weg' en 'Alles in mij schreeuwt om overgave' - in een waarschuwend licht plaatst. Batchelor: 'There's an importance of surrendering, of giving yourself to that authority [i.e. de lama; K] as a means to what they call the blessings of the lineage [de opeenvolging van tantrische meesters waarvan de lama met wie je nu te maken hebt, een manifestatie is; K]'.
Toegevoegd 4-10-2012: vandaag ontdekt dat de documentaire nu (voor hoe lang, weet ik niet) helemaal op Youtube staat:
Boek in wording?
De journalist Mary Finnigan, die zich als een terriër in de zaak Lakar heeft vastgebeten en ook figureert in de documentaire, is onder voorwaarden bereid de uitzending bij voldoende belangstelling te komen tonen en toe te lichten; wellicht wil ze zelfs een DVD of download verstrekken aan journalisten die over dit onderwerp willen schrijven of een tv-programma maken.
Voor Mary Finnigan: zie hier en hier en (contactformulier) hier.
Finnigan, die goed ingevoerd lijkt te zijn in het wereldje van het Tibetaanse boeddhisme in het Westen, spijt heeft van haar hulp bij de introductie van Sogyal Lakar in Engeland en naar verluidt bezig is met een boek over hem en zijn organisatie Rigpa, stelt zelfs dat hij The Tibetan book of living and dying niet zelf heeft geschreven. Onder het pseudonym 'pema' waarmee ze op diverse fora actief is, zegt ze: 'Sogyal did not write The Tibetan book of living and dying. Christine Longaker had the idea, Patrick Gaffney assembled the material and Andrew Harvey wrote the book'.
Persoonlijke indruk
Op mij komt Sogyal Lakar - zie video's van zijn optredens - over als iemand die, graag zetelend op een soort troon, zijn boodschap routineus schmiert: gladde gebaren, gelikte grapjes en lachjes, gespeeld-kalm stemgeluid. Als een poseur, kortom. En van binnen een driftig baasje.
Maar deze puur subjectieve impressie alleen terzijde.
Verkoopmethode en transparantie
Op de website van Rigpa Nederland presteert men het de gebeden die je kunt aanvragen meteen te koppelen aan een bankrekeningnummer: 'door een donatie te doen wordt een tastbare verbintenis tot stand gebracht tussen degene die ziek is of overleden, en degenen die de gebeden reciteren'. Bij de aanmelding voor een cursus moet je direct betalen via iDeal.
Een jaarverslag tref ik op Rigpa.nl niet aan, via Google vind ik evenmin een Nederlands(talig) document van dien aard; wel kan je bij de overkoepelende Rigpa.org het annual report aanvragen, online lijkt het te ontbreken, op dat van 2001 na (PDF)[4].
Omdat Rigpa voorts niet het CBF-keurmerk voor goede doelen draagt (wat nog enige zekerheid biedt over het bonafide karakter, ideële organisaties worden verder in Nederland nauwelijks gecontroleerd), is de transparantie van Lakars non-profitorganisatie in mijn ogen hooguit matig te noemen.
Dit alles eveneens slechts als zijsprong.
Voer voor journalisten
'Geen kwaadspreken' is in het boeddhisme terecht een belangrijke stelregel. Hoe het precies zit met 'Sogyal de kostbare', weet ik natuurlijk niet, maar ik meen dat er genoeg aanwijzingen zijn om als potentiële leerling of cursist zeer alert te zijn. Ook Europese onderzoeksjournalisten - Lakar resideert in Zuid-Frankrijk - zouden eens een achtergrondreportage of portret moeten maken; zijn status en macht zijn groot genoeg om grondig spitwerk te rechtvaardigen, zeker als dit een goed beeld oplevert van de bredere kwestie van verre van onbevlekte boeddhistische goeroes en de plaats van de vrouw in het Tibetaanse lamaïsme[2]. Een deskundige blik op de transparantie van (de geldstromen van) Rigpa, zou daarbij mooi meegenomen zijn[4].
Bedenkelijke pr
Annemiek Schrijver heeft zich naar eigen zeggen 'aangesloten bij de boeddhistische beweging Rigpa van Sogyal rinpoche' [cursivering door mij; K]. Ze is bepaald niet de enige die deze lama bewierookt. Toch vind ik het jammer en ergerlijk dat zij in haar relaas in Volzin de ongemakkelijke vragen rond de persoon Sogyal Lakar totaal buiten beeld laat. Zo is ze - naar men mag hopen onbedoeld - een Nederlandse pr-machine die mogelijkerwijs kwetsbare vrouwen onder haar lezers off-guard in de schoot werpt van een goeroe met een kwestieuze reputatie[5], al is de man inmiddels in de zestig.
Update 3 oktober 2011: Annemiek Schrijver gaat zelfs zover om de beruchte Tibetaanse goeroe Chögyam Trungpa (1940–1987) af te schilderen als iemand die zichzelf letterlijk heeft opgeofferd voor het volle leven, zoals in haar optiek het meisje zich als lente-offer dood danst in Le Sacre du Printemps van Stravinsky. 'Beide menselijke uitingen willen ons bemoedigen in het feit dat we zelf ook zo zijn', aldus Schrijver. In werkelijkheid ontspoorde deze lama tijdens zijn verblijf in het Westen dermate - na eerst een periode van drankmisbruik en seksuele betrekkingen met vrouwelijke volgelingen -, dat hij eindigde in paramilitaire fantasieën en dito ensceneringen. Volgens de Tibetan Review (augustus 1987, pagina 21) zou hij zelfs getrouwd zijn geweest met een meisje van dertien. Daarom is de vergelijking van Trungpa met het jonge meisje in Le Sacre schrijnend. 'En God zag eindelijk ook een keer dat het goed was', besluit Annemiek Schrijver. De vraag is dan of dit nog een God kan betreffen die bovenal liefde is. Schrijver legt namelijk wel een frappante link - intuïtief of afgaand op de film over Trungpa die ze noemt en die ik niet ken - tussen de muzikale vertelling van Stravinsky en het barokke universum van het Tibetaanse tantrische boeddhisme[6]. De verbindende figuur is de Russische esotericus en schilder Nikolai Roerich. Zie de wikipedia over Le Sacre en deze erudiete kijk op Roerich.
[einde update]
Positieve noot
Overigens vind ik 'het' Tibetaanse boeddhisme niet per definitie of geheel en al suspect. Met name het boek 'Healing Meditations' van tulku Thondup doet mij nog steeds goed (zie ook mijn blognotitie 'Helende gedachten'). Thondup is (helaas) goede maatjes met Lakar, zie bijvoorbeeld hier.
Verklaring Rigpa
Een weerwoord van Rigpa / Sogyal rinpoche - die trouwens geen monnik is en niet gebonden aan een belofte celibatair te leven - staat vermeld op Dialogue Ireland:
'A London spokeswoman for Rigpa said rinpoche has been aware of the allegations in the documentary [van Debi Goodwin; K] and takes them “very seriously.” “Consistent with the Buddhist values that Sogyal rinpoche upholds, rinpoche respects and cares for all of his students past and present, without exception,” she said. “Rinpoche is deeply saddened to learn of anyone who has less than good memories of their time as a student even if they are only few in number. We do not consider it helpful to enter into a public debate via a television programme about the experiences of any individual. We have full confidence in the sincerity, authenticity and conduct of Sogyal rinpoche as a Buddhist teacher. We have only ever seen him act for the benefit of other people, and with their best interests at heart. None the less any allegations of inappropriate behaviour are taken seriously by the organisation.”
In a Sunday Times article in 2009, a spokesman for Rigpa described allegations of sexual exploitation against rinpoche as “uncorroborated and without evidence”.'
Foto's: Annemiek Schrijver en Sogyal Lakar [bron: wikipedia];
Victoria Barlow (ex-pupil van Sogyal Lakar), Guy (gewezen Air France piloot en vroegere vriend van Lakar) en 'Mimi' (ex-pupil, Mimi is niet haar echte naam) [copyright Cogent/Benger Productions, permission to publish this pictures here has been granted to me explicitly; K]
Victoria Barlow (ex-pupil van Sogyal Lakar), Guy (gewezen Air France piloot en vroegere vriend van Lakar) en 'Mimi' (ex-pupil, Mimi is niet haar echte naam) [copyright Cogent/Benger Productions, permission to publish this pictures here has been granted to me explicitly; K]
Aanvulling 2024: In de html-code van een pagina uit 2017 op de site van Nieuw Wij zijn nog commentaren te zien onder een interview met Rob Hogendoorn over zijn onderzoeksjournalistiek inzake misbruik door boeddhistische leraren en autoriteiten. Daarin komt onder meer de moedige getuigenis van Oane Bijlsma tegen Sogyal Rinpoche ter sprake en Hoogendoorns situering van deze predator. "Annemiek Schrijver" reageert in een (dus alleen nog in de html-code zichtbaar) commentaar onder het artikel met: "Als Sogyal Rinpoche een oplichter is, dan heb ik buitengewoon veel opgestoken van een oplichter." Als het werkelijk een reactie van haar betreft - nadrukkelijke disclaimer: het kan natuurlijk gaan om een nepcommentaar bijvoorbeeld van een (andere) medestander van Sogyal -, is het (wederom) ontluisterend, schokkend en schadelijk[7]; waarbij opvalt dat het woord "oplichter" meteen afleidt van Sogyals grootste smeerlapperij: seksueel misbruik van tot een soort slaven gemaakte, goedgelovige vrouwen. In de documentaire "Bouddhisme, la loi du silence" (ARTE, 2022), waarin Hogendoorn trouwens aan het woord komt, wordt duidelijk dat deze dienaressen van Sogyal "dakini's" werden genoemd. De in de tweede noot hieronder genoemde Victor en Victoria Trimondi hebben de esoterische, uiterst seksistische en macabere leer omtrent dakini's in het Tibetaanse boeddhisme gedocumenteerd aan de kaak gesteld.
De dalai lama verklaarde in 2017 (zo toont de documentaire), nadat de wanpraktijken van Sogyal en anderen overduidelijk waren geworden door journalistieke onderzoeken en een grote rechtszaak, publiekelijk dat zijn "goede vriend" "uit de gratie" was (volgens Wikipedia veroordeelde hij later ook Rigpa maar de bron van die bewering geeft volgens mij geen uitsluitsel). Kort daarop vertok Sogyal uit Europa. Een rechtbank heeft hij nooit gezien. Hij is overleden in 2019. Ik kan het afstand nemen door de dalai lama niet stellig op zijn merites beoordelen, maar ben gezien de documentaire zeer sceptisch: Tenzin Gyatso zegende in 2008 het gloednieuwe centrum Lerab Ling van Sogyal bij Montpellier in Zuid-Frankrijk in - na een retraite aldaar in 2011 publiceerde Schrijver haar lofzang - nadat hij in 1993 met een grote delegatie van goedwillende leraren had gepraat over het misbruik door met name Sogyal; hij zei hen dat er alles aan moest worden gedaan om het te stoppen, maar weigerde (zoals hierboven al vermeld) uiteindelijk een verklaring ter zake te ondertekenen. Sowieso kwamen zijn woorden in 2017 veel te laat[8]. Bovendien werd hij in 2018 door Bijlsma en anderen gewezen op actueel misbruik door de Tibetaanse lama Namkha in Spanje; Gyatso wekte toen valselijk de indruk dat hij de zaak serieus nam, maar hij bleek Namkha gewoon in functie te houden. Op de websites van Lerab Ling - dat nog steeds het patronage van de dalai lama geniet (screenschot hier) - en Rigpa wordt Sogyal onverminderd bewierookt[9] (in archief hier en hier).
Later toegevoegd:
Waarom iedereen - en ook de dalai lama - wegkijkt van misbruik onder boeddhisten
Documentaire ‘Bouddhisme, la loi du silence’ over misbruik in Tibetaanse boeddhistische gemeenschappen nu online te zien
Buddhismus - Missbrauch im Namen der Erleuchtung
Boek 'Sex and Violence in Tibetan Buddhism. The Rise and Fall of Sogyal Rinpoche'
Mary Finnigan en Rob Hogendoorn, Jorvik Press, 2019/2021
Shambhala hires firm to investigate itself, leaves women who reported abuse picking up the piecesOpen boeddhisme - Onafhankelijk, onderzoekend, opiniërend
Boek Fallout: Recovering from Abuse in Tibetan Buddhism
Door Joshua Eaton, Think Progress, 5 februari 2019
Kritiek op van misbruik verdachte boeddhistische leermeester is niet welkom
Door Marind van de Breggen, Trouw, 9 februari 2018
"Boeddhistische misbruikplegers zijn niet uniek"
Sekslama (70) in het nauw
De Telegraaf, Anna Mees Silvan Schoonhoven, 22 juli 2017
Boeddhistische monniken en seks: het gaat niet altijd goed
Door Robin de Wever, Trouw, 18 juni 2013
Amerikaanse zenmeester vergreep zich aan 'honderden' studentes
Door Robin de Wever, Trouw, 15 februari 2013
Dialogue Ireland, 15 december 2012
How Is the Popular Mix of Meditation and Psychotherapy Changing the Way We See the World?
Door Ronald Siegel, Psychotherapy Networker, 4 januari 2012
The head of the Buddhist group Shambhala International drunkenly kissed and groped a woman without her consent, pressured other women into sex, and sought sex from his female students for years, according to a report the group published Sunday.
That report doesn’t say whether Sakyong Mipham will face any consequences.
Noten
[1] Het betreft Victoria Barlow - die overigens als jonge puber letterlijk op aangeven van haar moeder werd aangerand door haar moeders minnaar (hij heeft dit toegegeven) en wellicht nog labiel was toen ze als 21-jarige met Sogyal rinpoche te maken kreeg; zie dit artikel van Don Latin in de San Francisco Free Press.
[2] Gedocumenteerde kritiek op de dalai lama en het Tibetaanse tantrische boeddhisme (lamaïsme) is neergelegd in de - controversiële - studie The shadow of the dalai lama (2003) door Victor en Victoria Trimondi (pseudoniem voor het Duitse stel Mariana en Herbert Röttgen, ooit pro-dalai lama en politiek uiterst links, inmiddels daarvan teruggekomen). De Duitstalige versie is nog tweedehands verkrijgbaar. Zie in verband met deze blognotitie onder meer hoofdstuk 3, The tantric female sacrifice; in dit interview komen krenten uit de pap van hun boek aan de orde en noemen ze twee verhalen over misbruik door Tibetaanse lama's, van een Amerikaanse vrouw en van June Campbell, die haar ervaringen met tulku Kalu rinpoche beschreef in het boek Traveller in Space: In Search of Female Identity in Tibetan Buddhism (1996) - zie ook dit artikel door Paul Vallely in The Independent (1999), zeer lezenswaard! Campbell: 'Since the book was published, I've had letters from women all over the world with similar and worse experiences'. Fragment van het artikel: 'There are those Buddhists, like Martine Batchelor - who spent 10 years as a Zen Buddhist nun in a Korean monastery and who now teaches at Scharpham College - who insist the religious techniques the Buddha taught can be separated from the sexist, patriarchal and oppressive culture of many Buddhist countries [zie ook bijvoorbeeld hier; K]. But June Campbell is not convinced. 'You have to ask what is the relationship between belief and how a society structures itself', she said. In Tibetanism, power lies in the hands of men who had often been traumatised by being removed from their mother at the age of two and taken to an all male monastery. 'Some were allowed visits from their mothers and sisters but always in secrecy - so that they came to associate women with what must be hidden'. In colleges vertelt Campbell dat er geen vrouwelijke voorstellingen van Boeddha zijn (wat door anderen natuurlijk zal worden betwist), dat in plaatjes van tantrische seks de vrouw altijd met haar rug naar de beschouwer zit en dat boeddhistische vrouwen nogal eens is gezegd dat ze moeten bidden om als man herboren te worden, omdat ze alleen in het lijf van een man volledig verlicht kunnen worden. Au fond stelt Campbell inmiddels de concepten 'goeroe' en 'verlichting' ter discussie - wat me heel zinnig lijkt: het idealiseren van religieuze figuren en andere ideologen (en hun teksten) en het streven naar een utopische toestand heeft veel ellende veroorzaakt. Zie verder dit interview (1996) met June Campbell.
Hier vermelden de Trimondi's de documentaire over Sogyal rinpoche en de getuigenissen van de twee vrouwen, Victoria Barlow en 'Mimi'. Andere kritische sites over de relatie goeroe-leerling zijn bijvoorbeeld Down the Crooked Path (zie in onze context deze pagina) en Sex and the Spiritual Teacher.
Toegevoegd januari 2012: Freek de Jonge heeft zich in de Volkskrant (2009) zeer kritisch uitgelaten over de dalai lama. [einde toevoeging]
Ik kan de merites van het werk van de Trimondi's moeilijk beoordelen. Ze zetten de Kalachakra-tantra boeiend uiteen. In dit stuk is Koenraad Elst weliswaar kritisch over hun verbetenheid (ook Mary Finnigan heeft daardoor soms de schijn tegen), maar hij betwist delen van hun feitenonderzoek geenszins en vindt met de Trimondi's dat de dalai lama expliciet afstand moet nemen van gewelddadige religieuze teksten uit zijn traditie[#]. Volgens deze bron zou de boeddhist Stephen Batchelor hebben geschreven in een persoonlijke briefwisseling: 'I’ve not read the whole of the Trimondi book [...]. No one I know takes it seriously. However, all higher yoga tantras, including the Kalachakra, contain sexual practices, but these are only supposed to be undertaken after years of training. But, of course, some teachers use them as a justification to gain sexual favours from students. So be careful.' Persoonlijk vind ik de Trimondi's te ver gaan in hun speculaties (zie ook hier), naar aanleiding van de Tibetaanse Shambhala-mythe, over een geheime agenda van het Tibetaanse boeddhisme om via apocalyptische wereldoorlogen een boeddhistische eindtijd te bevechten[##]. Al zijn fundamentalistische, ambitieuze, sektarische religieuze onderstromingen - en waarom niet binnen het het lamaïsme - natuurlijk verre van irreëel (denk bij de katholieke kerk bijvoorbeeld aan Opus Dei en de Orde van het Heilig Graf van Jeruzalem). Ik ben het eens met Ludger Lütkehaus, die in zijn boekbespreking de visie van de Trimondi's cynisch noemt gezien het Chinese geweld tegen Tibet. Ook lijken ze te suggereren dat de vervaardiging van een zand-mandala in het World Trade Centre in New York de 9/11-catastrofe jaren later als het ware over de gebouwen heeft afgeroepen, wat natuurlijk louter insinuerende of bijgelovige fantasie is. Ook op andere plaatsen wekken ze de indruk (zelf) te geloven in zaken als (boze) geesten, mediums en magie. Het is dus sowieso zaak om de interpretaties van de Trimondi's met grote scepsis te bezien, hun feitelijke informatie te scheiden van de speculaties en natuurlijk zelf zaken te checken met behulp van andere bronnen.
[#] De Trimondi's werpen Tenzin Gyatso onder meer voor de voeten: 'In the secret eight highest initiation rites of the Kalachakra-Tantra the initiate comes into a state of mind, “beyond good and evil”, through extreme mental and physical acts. The original text demanded from the initiate the following crimes: to kill, to lie, to steal and infidelity. Even you find it legitimate when a Kalachakra-initiate under certain circumstances, kills people “who are harmful to the Buddhist teaching” (Dalai Lama – The Kalachakra-Tantra – London 1985, p. 349). Even when you demand that the killings demanded in many tantric texts – under certain circumstances – should be motivated out of “compassion”, you are still in conflict with the strict command not to kill found in the original Buddhist teaching. In Tibetan history “compassion killings” have had a great weight in legitimising the liquidation of political rivals and have left behind bloody traces.'In Nederland was Eric Krebbers van het uiterst linkse De Fabel van de Illegaal er snel bij met snijdende kritiek op Tenzin Gyatso (de dalai lama) en Sogyal Lakar, toen de eerste in Nederland zijn status net begon te verwerven en elders in de wereld - afgezien van de voorspelbare Chinese anti-propaganda - nog nauwelijks tegengeluiden klonken: zie Krebbers' artikel 'De dalai lama is een Tibetaanse Khomeiny' (1997). Een bewonderaar van de dalai lama beschuldigt Krebbers ervan dat hij het heeft over het Tibet van de jaren vijftig en de vernieuwende impulsen van Gyatso miskent (maar Krebbers krijgt ook bijval, terwijl anderen in extreemlinkse kring stellen dat Krebbers communistische wandaden verdoezelt). Wat betreft ellendige leefomstandigheden van de gewone Tibetanen onder de theocratie in het land, stemt Krebbers' kijk overeen met die van de 'twaalfde samding Dorje Phagmo', een vrouwelijke Tibetaanse hooggeplaatste geestelijke, die overigens door tegenstanders wordt beschuldigd van collaboratie met China. Tenzin Gyatso lijkt te zijn bijgedraaid op de nodige punten die Krebbers terecht hekelt - uit voortschrijdend inzicht of uit opportunisme, wie zal het zeggen - bijvoorbeeld inzake de overgang naar (meer) democratie. De vorming van een werkelijk onafhankelijk parlement lijkt echter steeds te haperen. Aan de kwestie van bedenkelijke connecties van de dalai lama, kan sinds 12 mei 2011 worden toegevoegd dat hij George W. Bush de kladversie van de Tibetaanse grondwet van 1963 ten geschenke heeft gegeven voor diens 'Freedom Collection' - dat Bush de dood van meer dan honderdduizend Irakezen in gang heeft gezet en mensen liet martelen (die zonder proces in deels geheime gevangenissen waren opgesloten), vormt voor Tenzin Gyatso kennelijk geen bezwaar. Eerder (1999) sprak Gyatso zich uit voor vergeving en daarmee tegen berechting van de fascist en massamoordenaar Augusto Pinochet - ook Bush wilde dat Pinochet met rust werd gelaten, net als Augusto's vriendin Margaret Thatcher. Dat Gyatso de Indiase atoombom letterlijk zijn zegen gaf, is een ander bewijs van zijn curieuze opvatting van menslievendheid [toegevoegd 10-2012: evenals zijn samenwerking met de CIA bij de Tibetaanse guerilla tegen China, totdat Nixon inzake China op de verzoenende toer ging.]
Ook de boeddhist Martine Batchelor wijst op het gevaar van een boeddhistisch denken 'voorbij het relatieve, voorbij de ethiek' - echter in dat licht hekelt ze weliswaar Sogyal Lakar, maar citeert ze de dalai lama ter illustratie van een juiste duiding van het tantrische idee van het transformeren van het negatieve in het positieve, zonder een woord van kritiek op de dubieuze boodschap van de Kalachakra-Tantra en de dito uitleg daarvan (zie hierboven) door Tenzin Gyatso. Overigens lijkt Batchelor de dalai lama aan te halen - zijn opmerking over het nuttigen van urine en uitwerpselen - alsof hij een grapje maakte; helaas kan het hem nog wel eens ernst zijn geweest.
[##] Dat Tenzin Gyatso en de zijnen dromen van een mondiale 'boeddhacratie', is wél waarschijnlijk; maar de vraag is of dit 'erger' is dan vergelijkbare dromen van andere religieuze leiders en hun medestanders. De Trimondi's zien er een groter gevaar in, omdat het boeddhisme, zeker ook het Tibetaanse, in het Westen de afgelopen decennia een sterke groei heeft doorgemaakt, in het bijzonder in de filmwereld; dat klopt, maar het is zeer de vraag of het qua omvang en politieke sleutelfiguren de 'kritische massa' zal bereiken die de verwezenlijking van een theocratisch lamaïsme of vergelijkbaar systeem op grote schaal mogelijk zou maken; vooralsnog lijkt me deze dreiging vergezocht.
Later toegevoegd: een curieus essay van de pedagoog Dietmar Hecht maakt mogelijk aannemelijk dat de kabbala vergelijkbaar is met de Kalachakra-Tantra wat betreft de onderschikking en zelfs 'vernietiging' van de vrouw bij wijze van ultieme verlossing. Hecht citeert (helaas instemmend) door diverse auteurs uit de kabbala afgeleide stellingen als 'The messianic moment is marked not by the sacred union of a man and a women, but rather by the reintegration of the feminine to the masculine', 'Locus of the feminine is the phallus' en 'Androgynous phallus and the eclipse of the feminine'. Instemmend benadrukt Hecht: 'Bereits im provencalischen Buch Bahir, der frühesten als dezidiert kabbalistisch anzusprechenden Schrift aus dem 12. Jahrhundert, ist ein derart androgyner Phallus, in dem das Weibliche integriert verschwindet, als Ziel des kabbalistischen Opus präsent.'
Al bij al komen het boek van June Campbell en de door haar gegeven interviews op mij over als integere en belangwekkende kritiek op het boeddhisme, c.q. lamaïsme. De Trimondi's en - in het klein - Eric Krebbers wijzen terecht op letterlijk ontheiligende feiten, maar gaan soms de fout in door selectieve waarneming en hoogstwaarschijnlijk overtrokken[##] verdachtmakingen.
Het woord 'goeroe' komt trouwens van het sanskriet, waarin गुरु 'leraar' betekent of meer letterlijk 'mededeler/bijbrenger van kennis' en als bijvoeglijk naamwoord 'zwaar' of 'gewichtig', op te vatten als 'zwaar van kennis'; de Tibetanen vertaalden het als 'lama', dat volgens de Nederlandse wikipedia letterlijk 'onovertroffene' betekent - wellicht nauwkeuriger 'hogere' van 'la', 'hoog', zoals in 'La-dakh', 'hoge bergpas'.
[3] Volgens een andere bron, Jack Kornfield van het Spirit Rock Meditation Center in Marin County (VS), zou de dalai lama althans achter de schermen wel hebben aangedrongen op openheid.
[4] Het jaarverslag van 2001 heeft een financiële paragraaf, incluis een opsplitsing naar landen. Omzet zo te zien ruim 4 miljoen euro, geen wereldschokkend bedrag, maar dat is waarschijnlijk exclusief de inkomsten (wellicht toevallend aan Lakar persoonlijk) uit de verkoop via de normale boekhandel van The Tibetan book of living and dying, waarvan circa honderdduizend exemplaren per jaar worden verkocht. Als leek kan ik de inzichtelijkheid en portee van het overzicht niet beoordelen. Al valt me op dat van de in 2001 binnengehaalde 'charity's funds' (circa 4 ton, voornamelijk donaties) een grote hap (21 procent) ging naar 'Sogyal rinpoche's private office' (ter vergelijking: 14 procent was voor 'spiritual care', 12 procent voor 'student teachers' en 12 procent voor 'teaching services'). De arbeidskosten ('staff and volunteers') geven geen inzicht in de hoogte van de salarissen, zoals van de directie. Ook zie ik nergens een vermelding van het aantal fte's of aantal mensen in dienst, laat staan een uitsplitsing in betaalde krachten en vrijwilligers. De uitgavenpost 'fund distribution' is voor mij als niet-boekhouder ondoorgrondelijk (het bedrag lijkt gelijk aan de eerder genoemde 'charity's funds', maar de percentuele aandelen van de verschillende landen kan ik dan niet plaatsen). Evenmin wordt me duidelijk of er een erkende accountantsverklaring is afgegeven. Ik hou hier echter veel slagen om de arm, ik ben sowieso een leek op dit gebied en mogelijk heeft men aan accountants een meer uitgebreide boekhouding overlegd. Een deskundige zou de jaarrekening van Rigpa eens moeten vergelijken met die van andere internationale non-profitorganisaties. Greenpeace en Amnesty bijvoorbeeld presenteren aparte nationale jaarverslagen (online zie hier en hier), ook al maken ze deel uit van een internationaal netwerk; beide clubs geven een helder inzicht in de salarissen van de directie en het aantal volledige arbeidsplaatsen.
Omdat Rigpa volgens eigen zeggen ruim 100 centra heeft wereldwijd, zouden de gemiddelde inkomsten per centrum slechts ongeveer 30.000 à 40.000 euro zijn. Meer dan 90 procent van het geld werd in 2001 verdiend in de tien Westerse landen die in het jaarverslag worden vermeld, met inkomsten van een kleine 4 ton gemiddeld per land.Natuurlijk kan er in de tien jaar die is verstreken sinds dit jaarverslag uitkwam, veel zijn veranderd.
Aanvulling 2024: in de documentaire "Bouddhisme, la loi du silence" (ARTE, 2022), stelt onderzoeker Rob Hogendoorn dat viertien (ik neem aan de grootste) Rigpa-centra circa 58 miljoen euro (inkomsten? bezittingen? omzet?- ik kan dit niet verstaan) hadden vergaard tussen 2012 en 2019. Een door Sogyal als geldkoerier ingeschakelde (inmiddels ex-)volgeling, die cash de grens over moest smokkelen, spreekt van een "maffia".
[5] Mocht Sogyal Lakar werkelijk een 'seksuele predator' zijn of iets van dien aard, dan zou hij dit vrijwel zeker op geen enkele manier laten merken aan vrouwen die sterk zijn of status hebben, zoals een presidentsvrouw, de echtgenote van een filmster of een tv-maakster. Wel kunnen zulke dames onbedoeld een uithangbord vormen voor een spirituele onderneming met ook duistere krochten die gevaarlijk zijn voor labiele vrouwen.
Annemiek schrijver over Sogyal Rinpoche in Volzin: 'De ontroering die mij overvalt op het moment dat ik aan hem denk, zou volgens de boeddhisten een bewijs zijn van de goedheid van mijn eigen natuur, die slechts door de leraar weerspiegeld wordt'.
Een sinister licht op een dergelijke boeddhistische voorstelling van zaken wordt geworpen door deze uitspraak van Beru Kyhentze rinpoche: 'If your guru acts in a seemingly unenlightened manner and you feel it would be hypocritical to think him a Buddha, you should remember that your own opinions are unreliable and the apparent faults you see may only be a reflection of your own deluded state of mind... If your guru acted in a completely perfect manner he would be inaccessible and you would be [un]able to relate to him. It is therefore out of your Guru's great compassion that he may show apparent flaws... He ist mirroring your own faults'.
Zo bekeken is dus bijvoorbeeld seksueel misbruik door de meester een weerspiegeling van de tekortkomingen (mogelijk ongepaste seksuele begeerte) van de leerling; de meester komt dus fijn en zelfvoldaan weg met zijn verwerpelijke gedrag, het misbruik was een gunst en het slachtoffer krijgt de schuld - een doortrapte double bind of catch 22: of je de leraar nu wel of niet ter wille bent, in beide gevallen voel je je schuldig, besmeurd door je eigen fouten. Een religieuze traditie die dergelijke 'witwassende' hersenkronkels niet resoluut overboord kiepert, moet alleen al daarom met grote argwaan worden bezien. (Wel moet ik hier de slag om de arm houden, dat ik afga op slechts één bron inzake het citaat van Beru Kyhentze rinpoche.)
[6] Noot toegevoegd 4 oktober 2011: Het meisje dat zichzelf dood danst in Le Sacre du Printemps doet me denken aan het 'tantrische vrouwelijke offer', dat de Trimondi's (zie noot [2]) als een cruciaal leerstuk en dito praktijk zien binnen het Tibetaanse boeddhisme. De Russissche titel Весна священная betekent volgens de wikipedia 'Heilige Lente'; sprekender is dat het eerste woord van de Franse titel waaronder het stuk furore maakte, 'le sacre', betekent: 'de consecratie'. Van Dale: '1. wijding; 2. [...] [bij de katholieken:] 'het uitspreken der sacramentele woorden tot de verandering van het brood en de wijn in het lichaam en bloed van Christus bij het misoffer' [cursivering door mij; K]. Als ik het goed heb, is het eten daarvan door de gelovigen door antropologen en sociologen wel vergeleken met het verorberen van het totemdier (als dat niet juist taboe was) of de 'zondebok' door leden van primitieve stammen. Vergelijk Annemiek Schrijvers betiteling van het meisje als 'lente-offer'. In de de tantrische teksten en handelingen verenigt de mannelijke goeroe volgens het historische, sociologische en tekstkritische onderzoek van de Trimondi's zich schijnbaar op voet van (seksuele) gelijkwaardigheid met zijn gemalin of vrouwelijke partner, maar eigent zich in wezen haar vrouwelijke krachten (de godinnen die ze belichaamt) toe - letterlijk in de vorm van haar wijnrode menstruatiebloed -, zonder dat daarbij een vergelijkbare uitwisseling vice versa aan de orde is. Dat Schrijver de goeroe Chögyam Trungpa vergelijkt met het 'vrouwelijke offer' in Le Sacre, is dus schrijnend, want niet de goeroe geeft zich tot het uiterste, maar zijn vrouwelijke toeleverancier van feminiene fluïda en energieën (wat natuurlijk des te meer naargeestig, pijnlijk, beschadigend en verwerpelijk is als de meester een nog bijna kind tot zijn gemalin neemt, al dan niet tot en met vormen van seksueel verkeer, wat Trungpa naar verluidt in elk geval qua formeel of symbolisch huwelijk met een dertienjarig meisje uit een Britse aristocratische familie heeft gedaan).
De zichzelf opofferende vrouw in Le Sacre is geen letterlijk geval van een 'tantrisch vrouwelijk offer' zoals de Trimondi's dit schetsen. De Roerichs schiepen een hybride esoterisch systeem, met de Kalachakra-tantra als één van de inspiratiebronnen (de Trimondi's menen dat Roerich maar matig op de hoogte blijkt van de details van deze tantra). Verder was Roerich in de tijd dat hij betrokken was bij de totstandkoming van Le Sacre du Printemps - die als voorlopige titel The Great Sacrifice gehad zou hebben - waarschijnlijk nog maar een paar jaar in aanraking gekomen met het Tibetaanse tantrische boeddhisme. Het motief van de zichzelf opofferende 'Moeder van de Wereld' (volgens de Trimondi's wellicht ontleend aan het orthodoxe Russische christendom) heeft waarschijnlijk een minstens even grote rol gespeeld als dat van de 'brandende Dakini' - volgens de Trimondi's: 'the symbolic burning of “sacrificial goddesses” is found in nearly every tantra.' Le Sacre behelst niet letterlijk een tantrisch ritueel, maar draait om een vrouw als offer voor een zonnegod - heer van het vuur - in de context van de 'vuur-religie' van de Roerichs - met mogelijk de swastika als een van de symbolen. Echter, een zonnegod die doet denken aan de in termen van vlammen en verzengend vuur beschreven, zegevierende strijdheer en verlosser van de Shambala-mythe, de Rudra Chakrin alias Adi Boeddha (zie ook hieronder), kan wel degelijk in los verband met het tantrische vrouwelijke offer worden bezien[###] en roept mede daarom onprettige gevoelens op. (Tussen haakjes: Roerich had in 1906 het geïllustreerde verhaal Devassari Abuntu voltooid, over een Indiaas meisje dat de vogels verstaat en verlicht wordt; tot slot sterft zij, veranderend in een steen met blauw vuur van binnen. Hij koesterde overigens sowieso een hevige bewondering voor martelaarschap en zelfopoffering, niet alleen ten aanzien van de vrouw.)
[###] Leonard Bernstein riep een orkest waarmee hij het stuk repeteerde, toe: "Don't you get it? This piece is all about sex!"Zijdelings komt de gedachte op aan Theodor Adorno's visie dat het type muziek van Stravinsky verband hield met fascisme (Stravinsky was rond 1930 een vurig aanhanger van Mussolini en betoonde zich tevens een antisemiet); en dat de Trimondi's plausibel maken dat het tantrische boeddhisme fascistoïde trekken heeft. Kenmerkend voor Stravinsky's composities acht Adorno 'the seductively arbitrary change of masks, whose wearers are consequently identical[####] but empty'. Dat resoneert frappant met de tantrisch-boeddhistische wereld van in wezen illusoire goden en godinnen, telkens wisselende 'maskers van de leegte'. En met het erbij horende idee dat de goeroe geen eigen, authentieke persoonlijkheid heeft (die wordt gezien als 'ego' waarvan je juist bevrijd moet raken) en als het ware een doorgangslichaam voor de goden wordt, culminerend - via tussenstadia van als het ware bezetenheid door bijvoorbeeld agressieve of gulzige demonen of moedwillig immoreel gedrag om 'voorbij goed en kwaad' te ontwaken (in de vorige eeuw wel 'Crazy Wisdom' genoemd) - in het 'worden' of het zich door middel van hem manifesteren van het hoogste Wezen of Zijn, de Adi Boeddha. Die laatste is volgens de Kalachakra-tantra de aanvoerder en overwinnaar in een apocalyptische, uiterst gewelddadige eindstrijd en de soeverein van de navolgende tantrisch-boeddhistische variant van een zuiver Hemels Koninkrijk. Roerich schilderde hem te paard, het hart van een tegenstander rauw verorberend, wat doet denken aan de zonnegod van de Azteken aan wie de uitgerukte harten van mensenoffers werden aangeboden.
Critici verwijten de Trimondi's dat ze miskennen dat dit alles symbolisch en allegorisch moet worden opgevat (zoals er ook een 'gnostische' interpretatie van de christelijke evangelies is, volgens welke bijvoorbeeld allerlei gewelddadige verwikkelingen een louter innerlijke strijd betreffen en het uiteindelijke 'Koninkrijk der Hemelen' in het hier en nu is gelegen). De Trimondi's betogen echter mijns inziens overtuigend (zoals hier) dat juist krachtens een wereldbeschouwing waarbij wat we normaal 'werkelijk' achten als illusoir wordt gezien, het onderscheid tussen 'feitelijk' en 'symbolisch/allegorisch', evenals dat tussen 'historisch' en 'mythologisch', op zeer losse schroeven komt te staan, of zelfs überhaupt niet aan de orde is en daadwerkelijk voor de dragers van zo'n wereldbeschouwing bij veel handelingen geen rol speelt (vergelijk in het Westen de Middeleeuwse alchemistische praktijken; en in zekere zin het esoterische fascisme van figuren als Julius Evola, Miguel Serrano en Savitri Devi - de laatste twee zagen, geïnspireerd door het tantrische boeddhisme, de Führer als een incarnatie van Krishna/Vishnu en als voorloper van de Adi Buddha).
[####] Associatie: Annemiek Schrijvers debiteert keer op keer, bijna als een dogma, dat we eigenlijk allemaal 'ook zo', 'hetzelfde', 'in wezen aan elkaar gelijk' enzovoorts zijn. Waarbij de pijnlijke vraag blijft hangen hoe deze ogenschijnlijk verenigende en verzoenende 'wijsheid' zich bijvoorbeeld verhoudt tot onmiskenbare dader-slachtoffer-verhoudingen en (andere) situaties van sociaal onrecht (vergelijk een bekende christelijk-kritische kijk op het boeddhisme).
Als ik het in de gauwigheid intuïtief goed heb opgepikt, ziet Adorno de muzikale benadering van Stravinsky als een vorm van verstrooiing en mystificatie die de (onder meer problematische en gewelddadige maatschappelijke) realiteit niet doorzichtig maakt, noch haar krachten onthult en dynamiek belicht, interne logica laat zien en mogelijkerwijs zelfs in beweging zet en verandert; die geen nieuwe speelruimte schept, inzicht geeft of verzet mogelijk maakt, maar bijdraagt aan een gefascineerde of - platter - roesachtig 'consumerende' aanvaarding van wat de wereld (nu eenmaal) te bieden heeft, met andere woorden aan een meer of minder geëxalteerd conformisme aan de orde van het zijnde (incluis de mythen, sagen, legendes en sprookjes), een schijnvrij in de ban zijn. Ik formuleer dit allemaal grotendeels op gevoel, het is niet meer dan een interpreterende improvisatie op een paar flarden tekst van Adorno, waarbij ik wellicht de plank flink missla.
[7] Toegevoegd 2024: In elk geval heeft Schrijver in 2014 nog een column op haar site geplaatst waarin ze (opnieuw) lovend is over Sogyal. Voor zover ik zie geven zoekmachines geen treffers van later datum op haar naam gecombineerd met "Sogyal". Mogelijk is ze teruggekomen op haar bewondering van Sogyal en is op haar verzoek de commentaarsectie op Nieuw Wij aan het oog onttrokken - maar dit is speculatie.
Mocht ze afstand hebben genomen van Sogyal, dan lijkt ze daar althans op internet geen kond van te hebben gedaan.
[8] In de documentaire van ARTE komt ook naar voren dat de gevierde boeddhist Matthieu Ricard (die in meestal positieve zin een paar keer zijdelings opduikt op mijn blog) net als de dalai lama ondanks soms mooie woorden voor de bühne geen poot uitstak om de slachtoffers van misbruik te helpen toen die herhaaldelijk een beroep op hem deden of om misbruikers aan te pakken. Hij wilde zelfs niets weten van de officiële aanklacht tegen de in Europa baanbrekende boeddhistische leraar Robert Spatz, die door Justitie, na invallen in zijn centra en op grond van vele getuigenverklaringen, werd beschuldigd van onder meer zedenmisdrijven en financiële malversaties en die (zo blijkt uit de documentaire) een tiran en kindermishandelaar was. Ricard profiteerde direct of indirect van royale giften van Spatz aan een belangrijk klooster (het Schechen in Kathmandu, Nepal) waar Ricard woonde (en woont) met andere hooggeplaatste Tibetaans-boeddhisten, onder wie volgelingen van Spatz. (Hogendoorn wijst op de financiële afhankelijkheid van de Tibetaans-boeddhistische top in India en Nepal van het geld dat stroomt vanuit centra overal ter wereld, waar volgelingen bijna voor niets werken en waar zoveel mogelijk giften en inkomsten uit cursussen en dergelijke worden binnengehaald. En dat gaat nogal eens in cash.) Op Wikipedia over Ricard ontbreekt deze smet totaal.
Spatz werd in 2016 bij verstek (hij was gevlucht naar Spanje) veroordeeld tot vier jaar voorwaardelijk wegens seksueel misbruik, het in gijzeling nemen van kinderen en het witwassen van geld. Van Spatz en zijn organisatie werd 4,5 miljoen euro in beslag genomen en meer dan dertig door hem mishandelde of benadeelde personen kregen schadevergoedingen toegewezen. Tegen hem was (terecht in mijn ogen) dertien jaar cel geëist. In 2018 vernietigde in beroep de rechter in Brussel dit vonnis wegens vormfouten. Maar in 2020 werd Spatz door het hof van beroep in Luik veroordeeld tot vijf jaar voorwaardelijk. Spatz ging in cassatie, maar verloor. In Frankrijk zou een nieuwe rechtszaak tegen Spatz zijn geopend, aldus het slot van de documentaire. Mogelijk gaat dit om het "tribunaal judiciaire de Nanterre" dat zich buigt over cold cases. Dan zal dit vermoedelijk lang duren, misschien vele jaren.
[9] Op de betreffende pagina's van Lerab Ling en Rigpa wordt onderaan uiterst zuinig vermeld: "After forty years as Spiritual Director of Rigpa, Sogyal Rinpoche stepped down following accusations of misconduct from former students." Dat de dalai lama hem als uit de gratie verklaarde, ontbreekt. Wel volgt direct de opmerking: "The legacy of his Dharma work continues to be upheld today by his students, many of whom are highly respected practitioners, teachers, scholars, and translators of Tibetan Buddhism." Onverkwikkelijk.
