Verkiezingsuitslag

De stembusgang heeft een bescheiden verschuiving van rechts naar links opgeleverd van 8 zetels (rechts: Wilders +9, LPF -8, CDA -3, VVD -6, netto -8; links: GroenLinks -1, SP +17, PvdA -10; Partij voor de Dieren +2; netto +8; D66 en CU hebben samen 9 zetels, net als voor de verkiezingen).

Wat is de boodschap van de kiezer?
- Het beleid van CDA-VVD (even) niet voortzetten; maar ook geen links beleid voeren (zie hieronder).
- De verontwaardiging bij de progressieven over het beleid van Balkenende is groot, de PvdA heeft die boosheid veel te lang niet vertolkt (winst SP ten koste van PvdA).
- Beginselvaste, voorspelbare partijen en voorlieden winnen aanhang: SP, CU, PvdV. De mensen zoeken (voorgespiegelde) zekerheden, niet verwonderlijk na de verbouwingen door Balkenende-Zalm en de angst voor globalisering, de EU en de Islam.
- Samenhangend met het vorige punt: de 'derde weg' ('paars') is volkomen uit de gratie: PvdA, VVD en D66 verliezen fors.

Het opmerkelijke is, dat het Balkenende is gelukt beginselvast over te komen, als de man van stabiliteit (door te hameren op waarden en normen); terwijl hij de facto een neoconservatief is die de markt vrij spel wil geven, wat ondermijnend werkt ten aanzien van diezelfde normen en waarden en juist veel onzekerheid geeft.

De PvdA heeft een veelbelovende uitgangspositie, meer dan vijftig zetels in de peilingen, mede verspeeld door blunders (ontijdig aankondigen van pensioenbelasting en beperking hypotheekrenteaftrek, zwalken rond Armeense genocide).

Voor de PvdA is de uitslag rampzalig en uitzichtloos. De partij zit volkomen klem tussen SP en CDA:

- Van de SP kan men het niet meer winnen wat betreft ideologische geloofwaardigheid (beginselvastheid); Kok heeft de ideologische veren afgeschud en de SP heeft ze op haar hoed gestoken en laat ze niet meer afpakken.
De PvdA is nu eenmaal meer een club gevestigde bestuurders, die blijkens recent onderzoek gemiddeld in betere buurten wonen dan VVD'ers. Aan alles is te merken dat de SP blaakt van energie en zelfvertrouwen, terwijl de PvdA, ook in de persoon van Bos, een wat neerslachtige, wijfelende indruk maakt.

- Ook van het CDA kan de PvdA weinig afsnoepen; de PvdA heeft zich sinds Kok opgesteld als een soort CDA zonder God, er is geen unique selling point ten opzichte van het CDA dat niet overuigender bij de SP aanwezig is.

Wat voor de PvdA dreigt is een horrorscenario: een teloorgang à la D66... Men zal een briljante strategie moeten ontwerpen om het tij te keren. Zowel nauwere samenwerking met de SP als het proberen die partij te diskwalificeren (als een te radicale, onrealistische, ouderwets-centralistische club), jaagt groepen mogelijke PvdA-stemmers weg (naar CDA respectievelijk SP).

Het slinken van de PvdA bij de groei van de SP is, al zijn de partijen samen groter dan de PvdA ooit is geweest, een achteruitgang wat betreft de machtsbalans met het CDA.

Links moet zich sowieso niet rijk rekenen met de bescheiden winst (de 8 zetels hierboven). 'Economisch rechts' (CDA + VVD + SGP + Wilders + D66 en/of CU) heeft in de Kamer namelijk nog altijd 77 tot 83 zetels). Ook 'cultureel rechts' heeft een stevige positie (CDA + VVD + Wilders + SGP + CU = 80 zetels).

Een ander signaal dat Nederland bepaald niet links is geworden: uit een gisteravond getoonde peiling bleek 42 procent voor een CDA-VVD-kabinet te zijn, en 37 procent voor een links kabinet.

Alleen omdat Rouvoet ook na onder druk te zijn gezet niet met Wilders zal willen samenwerken (hij wees deze mogelijkheid op de verkiezingsavond expliciet af, terwijl de andere lijsttrekkers niets wilden zeggen over de coalitievorming), zal een rechts meerderheidskabinet er niet komen.

Het CDA zal pro forma wel met de SP moeten overleggen, maar dat leidt tot niets vanwege het overheersende anti-centralistische denken in de CDA-top.

Daarom zijn twee opties tamelijk waarschijnlijk:

1. Met hangen en wurgen smeedt men een CDA-PvdA-CU-kabinet - dat de rit niet uitzingt, tenzij (misschien) als Bos en Balkenende bereid zijn erin te geloven en hun persoonlijke verhouding sterk verbeteren. Gisteravond wees weinig daarop, mijn indruk was overigens dat Balkenende zich minder afhoudend en stekelig opstelde dan Bos, die duidelijk worstelde met zijn chagrijn.
De PvdA heeft dan met 32 zetels een zwakke positie ten opzichte van CDA plus CU (47).

2. Er komt een rechts minderheidskabinet na het afketsen van de CDA-PvdA-CU-variant. Gezien bovengeschetste mogelijke Kamermeerderheid voor het beleid van zo'n regering is dit bepaald geen kansloze onderneming; en Balkenende is er rechtlijnig genoeg voor.
Op zowel economisch als cultureel gebied moet men dan zodanig laveren, dat hetzij D66, hetzij de CU het beleid op onderdelen steunt.
Bos moet dus dicht aanschurken tegen de CU om deze optie zo kansloos mogelijk te maken; iets waar hij gisteravond al mee leek te beginnen (hij nam Rouvoets duiding van de verkiezingsuitslag complimenteus over). Als de CDA-PvdA-CU-variant in de kiem wordt gesmoord, moet Bos per se zorgen dat niet hij, maar Balkenende daar de schuld van krijgt, zodat Rouvoet er niets voor zal voelen een rechts minderheidskabinet te helpen overleven. Rouvoet zal door CDA en PvdA met Zijden Handschoenen worden aangepakt.

Ook denkbaar, maar minder waarschijnlijk is:

3. De combinatie CDA-PvdA-GroenLinks. Weerspiegelt qua links-rechtsverhouding de verkiezingsuitslag redelijk, als je de PvdA van Bos en het GroenLinks van Halsema als 'gematigd links' en het CDA als 'gematigd rechts' ziet - waar iets voor te zeggen valt. Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat Balkenende de benodigde ideologische én psychologische draai zal maken. In elk geval zou, bij ontstentenis van de brug die de CU zou kunnen vormen, een dergelijke coalitie zeer kwetsbaar zijn en geen grote levensverwachting hebben. Men zou daarom kunnen proberen óók de CU erbij te halen om een grotere stabiliteit te bereiken, maar vier partijen is tegelijk vragen om moeilijkheden.

4. Men komt er niet uit en er worden nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Afhankelijk van onvoorspelbare factoren (stand economie, terroristische aanslagen et cetera) kan de machtsbalans dan meer naar rechts of naar links doorslaan.

Al bij al zijn de kansen om progressief beleid van de grond te krijgen, op korte én op lange termijn zeer bescheiden. Heel misschien kan men iets doen voor de '25.000' en kan men de ergste wantoestanden in de bio-industrie voorzichtig aanpakken. Ook het huurbeleid en het lot van geherkeurde WAO-ers kan wellicht een beetje worden verzacht en de laagste inkomens zullen iets minder op de tocht staan dan in de afgelopen periode.