Lijkwade van Turijn: zag Jezus er zo uit?

 

Boven: fotonegatief van een helft van de lijkwade. Onder: impressie drie dimensies (bron: DVD Shroud, the full story). Klik voor een groter negatief beeld van de hele doek of bekijk een positief beeld.
Zie verder de Shroud Scope voor details in hoge resolutie.

Wetenschappers - gebruik makend van het beperkte aantal monsters en opnamen met diverse apparaten, dat in de loop der tijd door het Vaticaan is toegestaan - hebben nog niet overtuigend kunnen verklaren hoe de afbeelding op de linnen doek is ontstaan. Het relikwie wordt sinds 1578 bewaard in de ronde kapel van de Johannes de Doper-kathedraal in Turijn.

Intrigerend is (de wikipedia geeft een vrij uitvoerig overzicht):

- Enkele professionele lijkschouwers stellen dat de beeltenis anatomisch correct correspondeert met het lichaam van een man die, na te zijn gegeseld, mogelijk met een specifiek soort zweep gebruikt door de Romeinen, en na een doornenkroon of een kap van doornige stengels op het hoofd gedrukt te hebben gekregen - zoals beschreven in de christelijke overlevering -, is gestorven in de houding van een gekruisigde (afgezien van de bij de graflegging teruggevouwen armen). Zie bijvoorbeeld deze 'rapportage'.
Anderen bestrijden dit (onder meer hier staat meer over deze controverse).

- De beeltenis is sprekender in fotonegatief.

- Het driedimensionale aspect van de afbeelding van de voorzijde van het lichaam (zie ook hier en  hier en de illustraties bij dit stuk).

- De doek bevat geen restanten (zie ook hier) van heterogene kleurstoffen of pigment (verf).

- Alleen een flinterdun bovenlaagje van het linnen is verkleurd (zie ook hier en bijvoorbeeld hier).

- Sterke aanwijzingen (zie ook hier) dat er stuifmeel in het linnen zit van planten uit de regio rond Jeruzalem, alsmede ander stof uit die streek. Idem van planten langs de route die de lijkwade mogelijk heeft afgelegd naar Europa, via de stad Edessa[#] (de huidige plaats Urfa in Turkije).

- De waarschijnlijk onjuiste stelling dat de bloedsporen op de hand zouden wijzen op een pin door het polsgewricht, wat volgens de aanhangers van deze zienswijze (zie ook treffers van Google) historisch correct zou zijn - in tegenstelling tot de bekende afbeeldingen van Jezus aan het kruis met spijkers door de handpalmen, omdat de handen bij een kruisiging zouden uitscheuren (maar zoals gezegd klopt dat wellicht niet).

- Last but not least: de controverse rond de C14-datering van de doek, die doorslaggevend een ouderdom van circa zevenhonderd jaar lijkt aan te tonen - wat zou wijzen op een vroegmiddeleeuwse vervalsing. Later is hierover gerede twijfel ontstaan, omdat de doek vervuild is geraakt in de loop der eeuwen.

[*] Bij het vervolg hieronder: men krijgt de indruk dat de doek in de loop van allerlei onderzoekingen nogal eens als een soort rorschachtest heeft gewerkt. Ik moet daarbij denken aan de door de Mona Lisa geobsedeerde Silvano Vinceti, die in de pupillen van de afgebeelde vrouw de initialen van Leonardo en zijn minnaar meent te ontwaren - volgens deskundigen van het Louvre waarschijnlijk een voorbeeld van de 'over-interpretatie' van het fameuze schilderij. In het vervolg laat ik mijn geest (en Google) eveneens de vrije loop; de wonderlijke samenhang die lijkt op te duiken is wellicht eveneens het gevolg van 'vertekenende gerichtheid'.

Mede esoterisch bezien:

- De omstreden[*] waarneming (zie ook hier en hier) dat er muntjes uit de tijd van Pilatus, grappig genoeg ook nog eens 'leptonen' geheten - tevens de naam van bepaalde elementaire deeltjes - op de ogen van de dode hebben gelegen.

- De wankele hypothese dat de verkleuring van het linnen is veroorzaakt door een corona-ontlading, een elektrisch verschijnsel. Wat de benodigde immens sterke energiebron geweest zou moeten zijn, blijft binnen deze hypothese onverklaard.

- De eveneens aangevochten waarneming - bijna te mooi om waar te zijn - dat op de doek een afdruk is te zien van de Chrysanthemum coronarium. Dat er stuifmeel van deze chrysant in het linnen zit, lijkt wel vrij zeker (tenzij er is gefraudeerd).
Engelse naam is Crown Daisy; Nederlandse: gekroonde ganzebloem.
Veel meisjes vlechten ooit wel eens een krans van madeliefjes om het haar.
De plant is als groente geliefd in de Zuidoost-Aziatische keuken ('neemt en eet, dit is mijn lichaam' :-), wordt in India medicinaal gebruikt tegen gonorroe (Jezus zou zieken hebben genezen, wellicht zelfs ontuchtigen uit Sodom en Gomorra :-) en lijkt wat op kamille en op de margriet (geslacht Aster, 'ster', denk aan de godin Asteria en 'astronomie').
In Spanje wordt de bloem ook wel santimonia genoemd, waar santo ('heilig') in lijkt te zitten (er bestaat heden een klein spiritueel forum Santimonia.com).
Op een forum voor natuurvrienden komt naar voren dat de kroonganzebloem een meter hoog kan worden, de zon volgt en veel insecten aantrekt; en dat op het eiland Samos - dichtbij Patmos, het vermeende verbanningsoord van de evangelist Johannes - wegbermen en veldjes vol staan met dit gewas.
Het eerste deel van de naam doet denken aan 'Christus' en over 'corona' meldt de wikipedia: 'Volgens de overlevering gebruikten Spaanse missionarissen passiebloemen [overigens een andere familie; K] ter illustratie om het kruisigingverhaal van Jezus Christus over te brengen. [...] De corona leek op de doornenkroon van Christus'.
Andere betekenissen van 'corona': kroon of krans in het oude Rome; atmosfeer van de zon; krans van licht (door de diffractie van de zon of de maan door kleine waterdruppels of ijskristallen van een wolk); deel van de Latijnse naam voor twee sterrenbeelden: Noorderkroon (Corona Borealis) en Zuiderkroon (Corona Australis).  En denk natuurlijk verder[**] aan de coronaire of kransslagader van het hart.

[**] Een nog wildere, persoonlijke associatie: ik was mijn haar al heel lang met kamille-shampoo van Urtekram; en mijn favoriete schilderijtje, waarover ik de blognotitie 'Openbaring en illusie' heb geschreven, is opgebouwd uit gele en witte schijven. Verder zijn mijn wandelschoenen van het merk Solomon. Dit als illustratie dat je op moet passen voor het leggen van onzinnige 'verbanden'.

- De - alweer bijna te toevallige, gezien de 'drie-eenheid' in het christendom - vorm van een gespiegelde '3' van het mogelijke bloedspoor op het voorhoofd.

- Het visgraatpatroon (herringbone, haringgraat) van het linnen weefsel past mooi bij Christus zoals hij is gesymboliseerd door een vis. IΧΘΥΣ is het Griekse woord voor 'vis' en volgens een overlevering een acrostichon voor 'Jesus Christus Gods Zoon en Redder'. De Griekse hoofdletters over elkaar heen geschreven leveren een 'wagenwiel' of 'zonnerad' met acht (of zes) spaken op; denk aan het dharma-wiel of 'levenswiel' met acht spaken in het Boeddhisme, dat onder meer de Boeddha zelf symboliseert. In het symbool van de Verenigde Naties zit het wagenwiel (en een lauwerkrans, een oud overwinningsteken, gedragen door de god Apollo en later werkelijk op triomftochten door Romeinse keizers). De wikipedia over 'Sol Invictus and Christianity': 'According to the 1967 New Catholic Encyclopedia [...]: "Besides, the Sol Invictus had been adopted by the Christians in a Christian sense, as demonstrated in the Christ as Apollo-Helios [AH; K] in a mausoleum (c. 250) discovered beneath St. Peter's in the Vatican." Indeed "... from the beginning of the 3rd century Sun of Justice appears as a title of Christ".'

- De veronderstelling van een historica (werkzaam voor het Vaticaan...) dat de doek in bezit zou zijn geweest van de Tempeliers (zie ook hier en een in Wayback Machine gearchiveerd artikel in The Times); anderen zien geen bewijs.
Toen ik hiervan kennis nam, ging de gedachte door mijn hoofd dat de lijkwade identiek zou kunnen zijn met de legendarische 'heilige graal' (die volgens een overlevering door de Tempeliers werd gekoesterd in de door hen bezette Tempelberg in Jeruzalem). Die hypothese blijkt inderdaad te zijn verdedigd.

- Dat de doek grote branden en sowieso de tand des tijds heeft doorstaan (bij de laatste in Turijn redde een brandweerman de lijkwade naar verluidt op het nippertje).

- Vier oude brandgaatjes (waarvan drie gelijkvormig) in de vorm van de letter 'L' (denk aan 'Lux').

Ik ben geneigd me aan te sluiten bij het volgende: 'Many hypotheses have been formulated and tested to explain the image on the Shroud. According to authors Baldacchini and Fanti to date, despite numerous and often media-related claims, it can be said that "the body image of the Turin Shroud has not yet been explained by traditional science; so a great interest in a possible mechanism of image formation still exists", a conclusion also supported by Philip Ball [voormalig eindredacteur van het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature; K] .

Verder vermeldt de wikipedia keurig dat de prominente scepticus Joe Nickell de aanwijzingen dat de doek een afbeelding is van de figuur Jezus die figureert in de bijbel, of van een ander mens uit die tijd, allerminst overtuigend acht; hij schreef daarover het boek Inquest on the Shroud of Turin: Latest Scientific Findings (Prometheus Books: Amherst, NY; 1983, 1998).

Als ik per se zou moeten kiezen, hield ik de beeltenis voor authentiek in de zin van: de 'afdruk' van een gemartelde en gekruisigde man op de manier die in de evangeliën staat beschreven. Een hologram, dus een ruimtelijke gewaarwording, van de gestalte en diens expressie, te zien op een - overigens zwaar door het katholieke geloof gekleurde en daardoor selectieve, maar niettemin interessante - tentoonstelling (korte video hieronder) over de lijkwade in de Sint-Janskathedraal in Den Bosch, ontroerde mij op de een of andere manier sterk; zoals tevens de huiveringwekkende sporen van het buitengemeen brute, vilein doordachte geweld waarmee de man in kwestie schijnt te zijn gepijnigd en vermoord.

Mocht het een vervalsing betreffen, dan neem ik toch eerbiedig mijn petje af voor de vroegmiddeleeuwse kunstenaar die dit heeft gepresteerd - volgens de kunsthistoricus W.S.A. Dale 'one of the masterpieces of Christian art'.

Overigens: me dunkt dat de ethische inhoud van de christelijke boodschap (en die van enkele andere religies waarin mededogen een grote rol speelt), en je eigen ontvankelijkheid daarvoor, van wezenlijker belang is dan de boodschapper (of het medium). Voor wie dit beseft, is de vraag of de lijkwade van Turijn authentiek is, weliswaar boeiend, maar geenszins 'cruciaal'.


Video over de expositie over de lijkwade in de Sint-Janskathedraal in 's Hertogenbosch.

Bron: DVD Shroud, the full story

Zie ook:

The Real Face of Jesus from the Turin Shroud
History Channel (2011?), video op Youtube, duur 1:27:58

Shroud of Turin Blog (Dan Porter)
Latest news and views on the Turin Shroud - shroudofturin.wordpress.com 

Shroud of Turin Website (Barrie Schwortz)
shroud.com

Shroud of Turin for Journalists
shroudofturin4journalists.com

Casting a critical eye at that Shroud of Turin
shroudofturinwithoutallthehype.wordpress.com

Blog van een aanhanger van de theorie dat de beeltenis is gemaakt door het linnen te schroeien op een bas-reliëf (zie ook de wikipedia daarover), waarna de 'bloedsporen' en 'striemen' met de hand zouden zijn aangebracht. Volgens hem geeft dit ook het negatiefbeeld en het driedimensionale aspect. Verder wijst hij onder meer op wat er inderdaad uitziet als een ketting om het (achter)lichaam dat is afgebeeld op een vaak door lijkwade-adepten als bewijsstuk aangevoerde medaille voor pelgrims.
Naar mijn smaak is een afdruk van een sterk verhit bas-reliëf of beeld op een tamelijk strak gespannen doek dat op een weloverwogen manier toch op veel plekken (tot dicht) op zo'n hete mal is getrokken, waarna vroeger of later met een onbekende substantie de 'bloedsporen' zijn aangebracht, de meest waarschijnlijke verklaring, mocht de doek een vervalsing zijn.
Diverse deskundigen menen echter - totaal in tegenstelling tot veel sceptici - dat de bloedsporen te realistisch zijn om door een middeleeuws persoon te zijn nagebootst.

Verder deze opsomming van kritiekpunten van iemand die niet gelooft in de echtheid van de beeltenis:

'[...] There is no blood on the shroud: all the forensic tests specific for blood, and only blood, have failed. There is no trace of sodium, chlorine or potassium, which blood contains in high amounts and which would have been present if the stains were truly blood. The alleged bloodstains are unnaturally picture-like. Real blood spreads in cloth and mats on hair, and does not form perfect rivulets and spiral flows. Also, dried "blood" (as on the arms) has been implausibly transferred to the cloth. The alleged blood remains bright red, unlike genuine blood that blackens with age. All the wounds, though according to the Gospel accounts made at different times, appear as if still bleeding, even though blood does not flow after death. A corpse does not bleed.

[...]  there are evidently serious anatomical problems with the image - Jesus' face, body, arms, and fingers were unnaturally thin and elongated, one forearm was longer than the other, and his right hand is too long. The man is improbably tall, between 5' 11½" and 6' 2" tall. Jews who lived in the 1st century were much shorter than this. [...] the front and back images, in particular of the head, do not match up precisely, and the back image is longer than the front. The back of the head is wider than the front of the head. The hair is hanging straight down, as if the man was sitting.

[...] So there are in fact no medical details revealed in the image that hadn't already been discovered by the Middle Ages. It is simply an attempt to portray a wounded and bleeding body, a rather poor attempt.'

Zie ook dit relaas van een andere criticaster en als contrast dit 'pro'-gidsje.

Shroud Scope
Foto's van de lijkwade in hoge resolutie, met mogelijkheid tot inzoomen

Noot

Hoe wonderlijk in elk geval de wegen van het toeval zijn: na het zien van de tentoonstelling over de lijkwade zette ik, teruggekeerd in onze vakantiewoning, de tv aan. Binnen drie kwartier zappen stuitte ik op:
- een koptische christen (woonachtig in Nederland) die vertelde dat in de eredienst van zijn kerk de priester nog altijd met de rug naar de gelovigen staat bij de meest betekenisvolle rituelen en waarom dat zo is; de gids van de tentoonstelling in de Bosche Sint-Janskathedraal had in slechts zijdelings verband met het thema van de expositie precies de kwestie van de oriëntatie van de priester in de orthodox-katholieke mis aangeroerd en daarbij vrijwel woordelijk dezelfde verklaring gegeven, namelijk dat de traditioneel van de kerkgangers afgekeerde priester de gelovigen voorgaat naar God;
- een kleine reportage over de bekeringsdrift van twee mormoonse jongens (in het kader van een serie over levensovertuigingen);
- een vroom biddend gezin in een griezelfilm;
- nog iets dat met religie had te maken en wat me nu is ontschoten.
Maar... waarschijnlijk was ik, had ik de tentoonstelling over de lijkwade die middag niet bezocht, snel van een of meer van bovenstaande programma's weggezapt of waren bepaalde details me volstrekt niet bijgebleven. Veel 'toevalligheden' zijn verklaarbaar door selectieve waarneming en dito herinnering.

Nog een toeval: omdat we museum De Pont in Tilburg wilden bezoeken, googelde ik (de dag na ons bezoek aan de Sint-Janskathedraal) de lopende exposities in dat museum. Er bleek onder meer een dubbel-tentoonstelling te zijn van werk van Philippe Vandenberg en Berlinde De Bruyckere. Google gaf (en geeft op moment van dit schrijven) als plaatjes van schilderijen van Vandenberg als tweede treffer het hoofd met doornenkroon van Jezus. Ook de sculpturen van De Bruyckere lijken mede te zijn geïnspireerd op het lichamelijke lijden van Christus, zoals dit beeld.
In De Pont hing niet de voornoemde Christus van Vandenberg. Wel in de vaste collectie het doek 'H.H.' van Thierry De Cordier, het lege graf van Jezus uitbeeldend na zijn wederopstanding, naar een schilderij van Hans Holbein (1521) van Jezus in zijn tombe, liggend op (niet gewikkeld in) een lijkwade - zie hieronder daarvan een foto, waar ik een foto van 'H.H.', te zien op de site van De Pont, bij heb gezet. Verder het werk 'The Greeting' van videokunstenaar Bill Viola, volgens een toelichting op de website van De Pont 'geïnspireerd op een zestiende-eeuws schilderij van Jacopo da Pontormo. Het thema, de visitatie, het moment dat Maria aan Elizabeth vertelt dat ze in verwachting is, is heel indringend geschilderd - alsof in de blik die de twee vrouwen uitwisselen de kruisgang van Jezus al besloten ligt' (zie ook deze bespreking door blogger Toon). En schilderijen van Marc Mulders, die in zijn vroege werk het lijden van Jezus en zijn kruisiging thematiseerde. Plus niet te vergeten 'Het Laatste Avondmaal' van Marlene Dumas - foto hieronder.
In de Grote of Onze Lieve Vrouwe-kerk van Breda die we een paar dagen later tijdens onze vakantie bezochten, fotografeerde ik een muurschildering van de annunciatie (aartsengel Gabriël vertelt Maria dat ze in verwachting is van Jezus) - zie helemaal hieronder.

Mocht een Wezen in den Hoge mij in mijn afgelopen vakantie tot het geloof hebben willen brengen, dan moet worden gezegd dat het geheel aan mij ligt voor zover ik bovenstaande prachtige 'tekenen' toch als coïncidenties ten gevolge van selectieve waarneming blijf beschouwen. Ik weet het niet, ofschoon mijn gevoel in deze nu en dan tegen mijn verstand ingaat - maar ik heb dan ook de neiging tot 'art brut-associaties'.

Het laatste avondmaal (1985/1991) door Marlene Dumas, olieverf op doek, 160 x 200 cm.

H.H. (1993) door Thierry De Cordier, olieverf, lak op doek, 30 x 200 cm; en Dode Christus in de tombe (1521) van Hans Holbein, tempera op paneel, 30,5 x 200 cm.
'H.H.' kan je lezen als 'Heilig Hart' - in Nederlands, Duits en Engels -, als 'His Holiness' - aanspreektitel van hoogste religieuze leider in het Engels - en... als 'Hans Holbein'. Bij de titel denk ik onwillekeurig aan het andere uiterste van het ethische spectrum, zoals bijvoorbeeld belicht in het boek HHhH; Himmlers Hirn heißt Heydrich door Laurent Binet, over de moordaanslag op Reinhard Heydrich (diens voornaam is bijzonder wrang). Op een vakantie van een jaar of vijftien geleden bezochten wij het kerkje in de Resslovastraat in Praag waar de verzetshelden die de aanslag pleegden vechtend aan hun eind zijn gekomen.
Zie ook m'n blognotitie 'De letter H'.

De annunciatie, muurschildering in de Grote kerk van Breda, anoniem, 15de eeuw, geschilderd in de stijl van de Vlaamse primitieven.
Linksboven Maria een kleine voorstelling van de drie-eenheid - vader, zoon (zijn kruis dragend) en heilige geest: uitvergroting van dit detail: afbeelding rechts.
 Terzijde: is het een toeval dat Mohammed verkondigde dat Allah via Gabriël tot hem sprak, waarmee hij het verhaal van de meest indringende goddelijke openbaring aan de mens liet beginnen met de toenadering van Gabriël - dus van God - tot een man, in plaats van tot de vrouw Maria in de christelijke overlevering? (Overigens net als in het Judaïsme, waar Jahweh zich imponerend tot Mozes richtte).|

[#] Toevoeging november 2013: vandaag zag ik een foto terug van een vakantie in Bretagne, van een heel oude beeldengroep naast een kerk: een vrouw toont de beeltenis van het hoofd van Jezus op een stuk stof dat ze ophoudt tussen haar handen (een ander Bretons beeld, iets minder mooi dan wat wij hebben gezien maar vergelijkbaar, wordt hier besproken). Hoogstwaarschijnlijk is dit geïnspireerd door de legende van de "beeltenis van Edessa". Volgens de christelijke traditie vroeg koning Adgar (ook geschreven als Abgar) van Edessa Jezus in een brief om hem te komen genezen. Die maakte de reis niet zelf, maar liet de apostel Thaddeus de koning een doek brengen met een afbeelding van zijn gelaat. Door de overgebrachte woorden van Christus en dit geschenk, zou de koning zijn ziekte hebben overwonnen. Er zijn speculaties dat dit verhaal te maken heeft met de zodanig opgevouwen lijkwade, dat alleen het gezicht van Jezus is te zien.

Aanvulling paar uur later: ik heb een foto op internet gevonden van dit beeld (copyright yanific, flickr)! Het gaat om de Calvaire de Tronoën (dat plaatsje ligt hier), met Véronique, beschermheilige van de fotografen! Volgens de legende zou zij met een doek het gezicht van Jezus aan het kruis hebben gebet en zou dit de afdruk hebben gegeven; maar curieus genoeg bestaat er ook een variant waarin ze een prinses van Edessa is.

Zie ook m'n blognotities:
Drie-eenheid en man-vrouwverhouding
Theologische speculaties
De Mona Lisa als seculier icoon
Grote Kerk Breda: sporen van tempeliers van Oranje?