Hersenletsel en ethisch oordeel

Damage to the prefrontal cortex increases utilitarian moral judgements
By Antonio Damasio
Nature 446, 908 (2007)

Here we show that six patients with focal bilateral damage to the ventromedial prefrontal cortex (VMPC), a brain region necessary for the normal generation of emotions and, in particular, social emotions, produce an abnormally 'utilitarian' pattern of judgements on moral dilemmas that pit compelling considerations of aggregate welfare against highly emotionally aversive behaviours (for example, having to sacrifice one person's life to save a number of other lives). In contrast, the VMPC patients' judgements were normal in other classes of moral dilemmas. These findings indicate that, for a selective set of moral dilemmas, the VMPC is critical for normal judgements of right and wrong. The findings support a necessary role for emotion in the generation of those judgements.

---

Wellicht schuift Mulisch in De zaak 40/61 dus te makkelijk terzijde dat Adolf Eichmann een schedelbreuk en mogelijk hersenletsel had opgelopen bij een zwaar verkeersongeval (hij reed motor). Het is denkbaar dat Eichmann zijn empathisch-ethische vermogen was kwijtgeraakt en op moreel vlak uiterst vatbaar geworden voor schijnbaar rationele[*] utilistische overwegingen, in zijn geval van het type 'het Duitse volk zal opbloeien als de minderheid van Joden en andere niet-ariërs eruit wordt verwijderd, omdat raszuiverheid van het collectief tot de beste prestaties leidt'.

Hierbij zou kunnen passen dat Eichmann volgens Mulisch tot in zijn periode in Argentinië na de oorlog toe, grote sympathie had voor het zionisme en het niet kon verkroppen - misschien zelfs op een verwrongen manier een ideaalbeeld dat hij eerder van Joden had gevormd, in duigen zag vallen - toen de meeste Joden niet naar Israël bleken te willen vertrekken maar in Duitsland blijven en daarom 'tekort schoten als Jood' (aldus een vraag die Mulisch opwerpt maar zegt niet te kunnen beantwoorden). Zeg: in Eichmanns ogen geen 'raszuivere' Joden bleken te zijn. Dit is sowieso zeer speculatief; en zie ook de noot hieronder.

Later toegevoegd:

'In newly released tape, Eichmann heard boasting about his role in Holocaust'
Door Ofer Aderet, Haaretz, 3 april 2011

Noot

[*] Deze duiding loopt waarschijnlijk spaak vanwege het slechts schijnbaar rationele van Eichmanns veronderstelde gedachtegang. Wie werkelijk utilistisch denkt, al is het slechts kil, zal niet tot Eichmanns oordeel kunnen komen: 1. dat Duitsland erop vooruit zou gaan zonder de Joden, die juist aantoonbaar bijdroegen aan het welvaren van de maatschappij; en bovendien 2. zelfs gesteld dat men 1. oprecht, zij het zich vergissend, waar zou vinden: dat dan uitroeiing een beter middel was dan gedwongen emigratie - immers: er zou in totaal méér geluk zijn als de Joden als apart volk elders een goed bestaan zouden kunnen opbouwen, zoals Eichmann eerst ook leek voor te staan, gezien zijn sympathie voor het zionisme.
Anders gezegd: het besluit tot de Endlösung valt zelfs niet te rechtvaardigen met een ijskoude utilistische redenering (want ook die behoort per definitie rationeel te zijn, hoe puur berekenend ook) en is dus onvergelijkbaar met het besluit enkele mensen op te offeren als dit vrijwel zeker het leven van méér anderen redt - het klassieke voorbeeld van de overladen reddingsboot.
Toch is hiermee denk ik niet met zekerheid aangetoond, dat hersenletsel bij Eichmann geen belangrijke rol heeft gespeeld. De politieke geschiedenis leert dat veel mensen vatbaar zijn voor een irrationele ideologie, die zij zelf juist volmaakt rationeel achten. Verder had Eichmann mogelijk een nog ernstiger vorm van schade opgelopen dan in bovenvermeld onderzoek onder de loep is genomen.

Illustratie: De zaak 49/61 door Harry Mulisch. In het midden Eichmann, links en rechts montages van elk van zijn twee gezichtshelften aangevuld met het spiegelbeeld daarvan. De botbreuk zit in de linkerhelft van Eichmanns schedel (vanuit Eichmann gedacht; Mulisch spreekt over de rechterhelft, wat gezien is vanuit de positie van iemand die Eichmann aankijkt). Overigens beschouwt Mulisch juist de linker-montage (dus die van de niet beschadigde gezichtshelft, die er op het eerste gezicht misschien minder sinister lijkt uit te zien) als Eichmanns ware, misdadige gelaat.