Zee van niets / Sea of Nothingness

Painting Sea of Nothingness
© Peter. Klik erop voor grotere foto / click to enlarge
Ingelijst / framed detail

[De reproducties, de wijze van tonen en de bespreking komen geheel voor mijn rekening en sowieso deze hele blognotitie valt buiten enige betrokkenheid van de kunstenaar; K]

Het kleine schilderij (ruim A4-formaat) had net zo goed Overvloed kunnen heten. Het scala[1] aan kleuren dat in de bovenhelft dansend en sprekend ten tonele wordt gevoerd, komt uitgestreken en gedempt terug in de 'zeespiegel' eronder. Het werk is dusdanig pasteus, dan wel veelvoudig gelaagd, dat het een sculpturale of keramische kwaliteit krijgt - en ook iets van een brok erts, barstensvol edelstenen van allerlei soort, samengepakt in zeeën van tijd.

Voor wie slordig kijkt en haastig denkt, is hier het schilderen - en niet voor de eerste keer - 'slechts' teruggebracht tot het meest elementaire, de oerhandelingen van deze vorm van beeldende expressie: kleurpasta's opbrengen, mengen en uitstrijken. Artistiek nihilisme in de zin van: niets willen schilderen, maar - onbegrijpelijk genoeg - toch schilderen. Een rituele rest van het eigenlijke schilderen, die, onvruchtbaar blijvend, geen vorm van betekenis oplevert. Alsof het langdurig stemmen van een muziekinstrument tot een compositie wordt verheven, het palet tot meesterwerk. Dat is toch geen kunst?

Maar wacht, hoe zit het dan met bijvoorbeeld de prepared piano van John Cage?[2] Bovendien: laat de blik eens dwalen langs de details van de flonkerend-beweeglijke, turbulent-stralende ruimte boven het meervoudig ondoorzichtige oppervlak van de zee van niets. Het blijkt een verbazingwekkend, prachtig amalgaam[3] te zijn van bewolkte en doorschenen luchten, bergkammen, golven, planten en bloemen, vogels, vlinders en zoogdieren, zelfs menselijke gestalten, van man met hoed tot zwierige engel.
Een kinderlijke zienswijze? Des te beter!

Het vermoeden rijst, dat zich hier iets toont van de schepping als baaierd[4] van mogelijke wezens en gedaanten, en wel op de wijze van een permanent-onvoltooid ontstaan waarin elk 'ding' een grotendeels toevallige voorlopigheid krijgt en juist in die hoedanigheid op z'n mooist is. Het kleine schilderij mag daarom worden geïnterpreteerd als een wereldse uitdrukking van het woord van Genesis 1:2, maar dan actueel geldig, voor elk moment: 'De geest Gods zweefde over de wateren'. Zee van niets behelst het kristallisatiepunt van waaruit de wereld met zijn talloze vormen tevoorschijn wordt gebracht - of zonder godsdienstige connotatie: 'uit zichzelf tevoorschijn komt'. Het oneindig-volle punt dat, voor wie niet is afgestompt, openbreekt in het heden, het hier en nu als tegenwoordigheid van geest.

Maar de schepping is niet alleen een festijn, een genieten van bonte indrukken en rijk geschakeerde gewaarwordingen. De wateren van het eeuwigdurende creatie-ogenblik hebben ook een troebel aspect. De wereld, zeker de mensenwereld, is zowel een vreugde als een val. De duistere kant is misschien wel onovertroffen verbeeld in de schilderijen van Jeroen Bosch en Pieter Bruegel de Oude, zoals De val der opstandige engelen (1562), waarvan hieronder een gedeelte is te zien. Omdat een beeld nu eenmaal meer zegt dan duizend woorden, heb ik erboven een stuk van Zee van niets uitgelicht.





Noten

[1] De Van Dale geeft voor 'scala': 1. toonladder; 2. reeks van opeenvolgende graden, soorten, variaties enzovoorts; 3. reeks, serie, gamma; 4. naam van enkele met vocht gevulde spiraalvormige ruimten in het vliezige slakkenhuis [van het oor]'.

[2] Beter: denk aan het prepareren van de piano. Cage heeft over dit instrument gezegd: 'With just one musician, you can really do an unlimited number of things on the inside of the piano if you have at your disposal an exploded keyboard' [cursiveringen door mij; K].
De gedachten gaan ook uit naar de - vanuit het veld van de klassieke muziek begonnen - experimenten met elektronische muziek door bijvoorbeeld Edgard Varèse en Steve Reich, zeg maar met 'klank puur als klank' (en ritme); en naar hedendaagse musici als Sachiko Matsubara (die werkt met de interne testtonen van de sampler, een sampleloze sampler als het ware) en Toshimaru Nakamura (die een mengpaneel bedient waarvan de output met de input verbonden is). Deze analogieën gaan natuurlijk slechts deels op.

[3] 'Amalgaam' betekent volgens de Van Dale: 1. legering van kwikzilver met een ander metaal; 2. oplossing van een metaal in kwik; 3. (figuurlijk) mengsel van ongelijksoortige bestanddelen, synoniem met 'mengelmoes'.
Kwikzilver is zoals bekend een belangrijk begrip in de alchemie.

[4] 'Baaierd' gaat mogelijk terug op onder meer het Franse werkwoord bayer: 'geopend zijn', met wie weet als bijbetekenis 'herbergen' via bayart: 'herberg' - een vaak relatief chaotisch 'passantenhuis' of beyert, wat overigens tevens 'ziekenzaal' betekende en misschien eveneens in verband staat met 'baaierd'. Of het Engelse sick bay, de ziekenboeg van een schip, eenzelfde herkomst heeft, weet ik niet. Het Friese woord beierboel betekent 'rommelboel', 'wanordelijke boel', wat doet denken aan 'rommelmarkt' en eBay.
Het woord kwam waarschijnlijk mede bij mij op vanwege het er letterlijk in besloten liggende 'baai' en bleek, toen ik na het voltooien van mijn tekst de Van Dale erop nasloeg, des te meer van toepassing vanwege de mij frapperende eerste betekenis: 'de ongevormde elementen waaruit naar het boek Genesis de aarde is geschapen', synoniem met 'chaos'; en eveneens vanwege de tweede: 'warreling, warboel, verwarring' - de laatstgenoemde betekenis dus neigend naar '(geestes)vertroebeling', wat ook eventuele visioenen van ijlende zieken in beeld brengt, om maar niet te spreken van die van de Joodse profeten en de Middeleeuwse meester-schilders.

Zie ook:
"Not Dark Yet"
Zwermende boom
Ultramarijn
Citroenen
Hemel / gravure
Lentelicht
Vlugge schets van berkenbast
Openbaring en illusie

En mijn blog:
Het zijn en het niets, vorm en leegte