De geoliede blik van Lidewij Edelkoort

Trendwatcher Lidewij Edelkoort zei zonet in VPRO's Zomergasten:

'Hoe verder we komen, des te primitiever we worden'. En: 'Door onze verbondenheid met de elektronische middelen, worden onze vingers bang dat ze niet meer nodig zijn en zullen verschrompelen'.

Wat ze in verband ziet met een 'fetisjisme'-trend', waarbij onder meer de inmiddels alom tegenwoordige tatoeages[*] zouden horen.

Eerder in de uitzending had ze het over de hang naar het 'lokale' (qua eten, reizen enzovoorts), waarin ze een overgang meent te ontwaren naar een ander soort economie, als oplossing van de huidige economische en ecologische crises.

Want eigenlijk is het allemaal vrij makkelijk oplosbaar, aldus Edelkoort, als we maar ophouden met doemdenken - vooral dat. En de spullen die we (lokaal) maken een 'ziel' weten te geven en 'animeren', zodat ze zelf roepen 'koop me, koop me!' en marketing helemaal niet meer nodig is. Dat kooplust zelf, waar dan ook door opgewekt, een wezenlijk deel is van het probleem 'wegwerpmaatschappij', ontgaat haar klaarblijkelijk.

Intussen vliegt ze zich suf en verbruikt dus 'heerlijk nomadisch' (zoals ze zichzelf typeert) hectoliters olie per maand.

Mijn inschatting van de 'tekenen' die ze hierboven signaleert, is totaal anders:

- onder meer de tatoeages laten zien dat zich een archetypische, in die zin primitieve bron van agressie opent; men zoekt een uitlaatklep - incluis vijandsbeelden - voor de angst die de zich intensiverende ratrace van het neoliberalisme met zich meebrengt; ook wapenen veel jongeren zich zo op een symbolische manier voor onbewust voorvoelde oorlogen om steeds schaarser wordende middelen (met name grondstoffen, water et cetera), wellicht mede in bendes die - beïnvloed door gewelddadige films en games - vechten om geld en goederen in falende staten;

- het ál te persoonlijke verhaal (denk aan de overkill van foto's, filmpjes, tweets op internet), dat volgens Edelkoort, bij wijze van reactie, zal verdwijnen achter een soort abstractie van de persoon (die in haar ogen vreemd genoeg toch een terugkeer van de romantiek zou behelzen), lijkt me eerder een verkeerde uitleg van wat je beter als de verdwijning van het eigenzinnige en authentieke individu kunt duiden in het proces waarin mensen steeds meer gaan lijken op computers of daarin opgaan (Harry Mulisch noemt in De compositie van de wereld, deze mensen van de toekomst ultimitieven).

Edelkoort pikt wel een en ander op,  maar breit er een voor ieder wat wils, rijkelijk meerduidig, kritisch maar niet al te kritisch, optimistisch getint patroontje van. Ze zit met een uitgestreken gezicht en met een van huis uit meegekregen zelfverzekerd air meestentijds te fabuleren en haar (99 procent) platitudes lekker gebakken, met een quasi Amerikaans, 'kosmopolitisch-bekakt' accent te verkopen. En omdat haar 'voorspellingen' door invloedrijke figuren (bijvoorbeeld in de modewereld) serieus worden genomen, is het 'uitkomen' daarvan gewoon een variant van de good old selffulfilling prophecy.

Gaandeweg de uitzending blijkt ook dat ze zichzelf eigenlijk als een soort kunstenaar ziet (die alleen telkens maar niet toekomt aan het maken van iets moois). Een trekje dat je vaker tegenkomt bij mensen in de mode, de reclame, de vormgeving enzovoorts. Maar wel in jury's zitten en met je middelmatige gevoel voor creativiteit en schoonheid invloed uitoefenen bij het verdelen van kansen op succes voor jonge kunstenaars.

Natuurlijk moest en passant de obligate dalai lama worden genoemd in verband met de benodigde verandering van onze levenswijze.

Intussen heb ik haar de woorden 'neoliberalisme'[**] en 'hebzucht' - de structurele en psychologische oorzaken van de huidige crises - niet in de mond horen nemen. Ja, verdekt en abstract, zodat ook de baas van Shell en andere CEO's van multinationals met groot genoegen - kassa! - naar haar kunnen blijven luisteren zonder echt in hun ziel te hoeven kijken.

Kortom, een mode-goeroe met - je kon het voorspellen - modieuze, tandeloze maatschappijkritiek; welbeschouwd een handig-apolitieke, opportunistische en conformistische zakenvrouw.

Tegen het einde van de avond benadrukte Edelkoort pontificaal dat ze 'schoonheid kan zien in álles'. Wie dat letterlijk meent, zal waarschijnlijk in wezen onbekommerd en comfortabel blijven meebewegen met welke loop dan ook de burgermaatschappij zal nemen en nooit belanden in, of zelfs maar een flauwe notie krijgen van, de 'rafelrand van het bestaan' - die Edelkoort naar eigen zeggen als zomergast nu juist aan de orde had willen stellen.

Noten 

[*] Op een onheilspellende connotatie van de tatoeage wijzen de godsdiensondezoekers Victor en Victoria Trimondi: 'Jede militante Bruderschaft verlangt eine Abfolge verschiedener Einweihungsrituale oder ritueller Mutproben für ihre Mitglieder und das Durchlaufen einer Stufenfolge bis hin "zum engen Kreis der wirklich Eingeweihten". (7) Dabei spielen auch Tätowierungen eine Rolle. "Durch die Tätowierung der Blutgruppe [bei der SS] kam im übertragenen Sinne eine gemeinsame Blutsbrüderschaft zustande. Der Ritus der Blutsbrüderschaft war bei den germanischen Stämmen ebenso üblich wie bei den mittelalterlichen Ritterorden." – schreibt der Kulturologe Friedrich W. Doucet [Im Banne des Mythos - Die Psychologie des Dritten Reichs (1979).'

Later toegevoegd: Peter Sloterdijk wijst in Sferen op de onontbeerlijke rol die de zeevaart heeft gespeeld in het proces van globalisering. Daarom is het mogelijk geen toeval dat jongeren in onze qua handelsverkeer door en door en cultureel meer en meer geglobaliseerde wereld, een voorliefde ontwikkelen voor tatoeages; een ander - juist contrasterend - aspect is wellicht de invloed van de subcultuur van (jeugd)bendes waarbinnen sommige jonge mensen die de vaardigheden missen om zich kosmopolitisch te ontplooien en te handhaven, een tribaal, plaatsgebonden soort geborgenheid zoeken - zoals MS13 in VS en omstreken. Denk ook aan het fenomeen 'Piratenpartij'.
Vergelijk verder deze observatie van 'hufterhunter' Krek: 'Marianne Zwagerman [een van de oprichters van de extreem rechtse omroep Powned; K] vergelijkt haar hufters met de zeevaarders: "Ze weigeren te geloven dat de aarde plat is en varen door waar fatsoensmensen vinden dat ze moeten stoppen". Aan het eind van de haar toegemeten minuut spreektijd concludeert ze: "Hufterigheid doorbreekt de onaantastbaarheid van de machthebbers. Lompheid en hufterig gedrag hebben een functie. Hufters zijn de nieuwe helden".'

[**] Oké, op een gegeven moment zei ze over het onderwijs: 'Hoe kan je rekening houden met marktwerking als de markt niet werkt?' Maar meteen daarna, haar eigen woorden op kenmerkende wijze ontkrachtend, voegde ze eraan toe dat de jongelui [vormgevers in dit geval; K] de markt uitstekend begrijpen en goed verdienen 'dus we praten over een niet bestaand probleem'. Tja, is er nou wel een probleem of niet, in haar ogen? En zo ja: wat dan precies?

Zie ook m'n blognotities:
Fascinatie voor bloederig geweld in overdrive?
Gevaar Facebook-mob op feest van meisje in Nederlands dorp
De totalitaire openingsceremonie van 'Londen 2012'
'Wij zitten gevangen in onze jacht op rijkdom'
Hunger Games vs. People Power
Internetrages escaleren: gek doen op levensgevaarlijke hoogten
Beeldschermcultuur verzwakt mogelijk empathie
'Mensen gaan steeds meer lijken op computers'
Leidt Web 2.0 tot een parasitaire economie en beangstigend collectivisme?
De iPad, Dalí en de grote metamorfose
Facebook: mensonwaardig of mensvormig?
De geboorte van de Homo Googlens
Brein-machine-interfaces: heikele ethiek
Google als metabewustzijn
De toekomst volgens Mulisch
Kladblognotities over de blog
Avatars en iconen