Debat Europa en islam

Eindelijk deze leesachterstand ingehaald:

"French philosopher Pascal Bruckner accused Ian Buruma and Timothy Garton Ash of propagating a form of multiculturalism that amounts to legal apartheid. His fiery polemic unleashed an international debate. By now Timothy Garton Ash, Necla Kelek, Paul Cliteur, Lars Gustafsson, Stuart Sim, Ulrike Ackermann, Adam Krzeminski and Halleh Ghorashi have all entered the ring. Read their contributions as well as Ian Buruma's initial response here."

De Duitse socioloog Bassam Tibi is in zijn interessante bijdrage "Europeanisation, not islamisation" (22 maart 2007) buitengewoon hard over zowel Ayaan Hirsi Ali als Tariq Ramadan.

Zie ook de de Turkse socioloog Necla Kelek over de onderschikking van mensenrechten aan de sharia in de "Universal Islamic Declaration of Human Rights" door 45 islamitische staten in 1990 (een jaar na Khomeini's revolutie...). Tariq Ramadan spreekt zich overigens uit tegen deze declaratie, zie hieronder.

Als tegenwicht kan het geen kwaad me zo onbevangen mogelijk te verdiepen in het standpunt van Ian Buruma: "Tariq Ramadan has an identity issue" (4 februari 2007). En eens het artikel "Tariq Ramadan: Do you trust this man?" te lezen, van Deborah Orr in The Independent (11 maart 2007). Voorts het positieve portret: "Under suspicion" door de Zwitserse journalist Martin Beglinger.

Toevoeging 31 augustus: Ramadan zelf aan het woord

En vooral dit interview met Ramadan op opendemocracy.net. Het is goed daaruit de volgende opmerkingen van Ramadan te boekstaven:

- I started by exploring the Islamic teachings, rules and principles from within and to extract from them what was “universal”.

- I needed to explain (...) how to link the insights from my study of western philosophy and political sciences to our universal values, preserving them at the same time as having a personality totally rooted in the European? [ let op enerzijds de vreemde combinatie "our universal values" en anderzijds op "rooted in the European"; K].

- What I call the reformist school of thought is not the literalist, the traditionalist, or the rationalist one, or the Sufi version of the reformist path. Its central argument within the Islamic diversity of thinking is that because we live in a new context it is imperative that we reconsider our sources. We argue that we must grasp the texts and the contexts at one and the same time. For over fifteen years, I have tried to assess what room is available within the Islamic legacy to extract new thoughts and interpretations without sacrificing respect for our Qu’ran and the prophetic tradition. Not everything has yet been revealed.

- This is not, as some may think, an attempt to westernise Islam. As I see it, what I am doing is translating sharia, searching out the way towards faithfulness.

- I was against the Universal Islamic Declaration of Human Rights (zie artikel Necla Kelek hierboven) - especially when each paragraph ends “according to the sharia”. At the level of universality, “western” and “Islamic” values are converging. [maar waarom is Ramdan daar zo pertinent op tegen, hij is (zie het citaat hierboven) immers zelf bezig de sharia te 'vertalen' tot een geloofspraktijk en hij ziet de sharia daarmee kennelijk toch ook als noodzakelijke voorwaarde tot een juiste leefwijze; K]

- The European Council for Fatwa and Research [waarin Yusuf Al-Qaradawi prominent is; K] set up in 1997, is an example. It has proposed something called fiqh al-aqalliyyat (the law and jurisprudence of minorities). I have a real doctrinal problem with this notion.

- What is “Islam as a political system”? (...). Sharia, by my definition, is not law. We must think about the law when trying to be faithful to a specific goal; but sharia is something extracted by human rationality in order to pave the way towards faithfulness (...) I want to sustain these four principles [betreffende democratie; K] , but to elaborate specific models in the Islamic world that respect them. Every society should respect its culture, its memory and its collective psychology. A specific model that embodies established, respected principles is the aim. [hier zit een duidelijk dubbelzinnigheid die te maken heeft met het niet los kunnen komen van een autoritaire elite; zie ook het paragraafje "Samenvatting" en noot 3 van de notitie "Umar Mirza en de context van de koran"; K].

- Is it possible to find new answers that help me to be at once totally Muslim and totally a citizen? I say: yes, but by recognising that my involvement in society is based not on religion, but on a specific ethics.
The Europeans you invoke are actually doing the same thing. They could be agnostic, atheist, Marxist, Christian, or Jewish; nourished by their convictions in their daily lives as citizens. So am I; so what is the problem?

- This perception of private and public spheres is not mine. In the western public sphere today, religion is visible (...) In this regard, there is absolutely no problem within Islam. From Islam’s very beginnings, there is a clear distinction between the sphere of worship (the relationship to God) and the public sphere (the relationship to people). There is a distinction in Islam, but there is no divorce (...) The main problem for Muslims now is that their practices are more visible than those of Christians or Jews (...) Am I then a threat to the public sphere? Not at all. The public sphere, after all, is not telling you to be invisible. [ook hier zit een duidelijke dubbelzinnigheid; zie hieronder over de scheiding van de publieke en de sacrale sfeer; K].

Op grond van bovenstaande: Tariq Ramadan lijkt een volmaakte André Rouvoet van islamitische makelij te zijn. Maar zijn troebele posities in bovenstaand interview op het punt van a. het respecteren van de autoritaire elite (denk ook aan zijn voorstel voor een 'moratorium' op steniging en andere lijfstraffen) en b. de verweving van de publieke en de religieuze ruimte (denk aan zijn opstelling in de Franse hoofddoekjesdiscussie) blijven me wantrouwig stemmen. En trouwens: ook als christenen à la Rouvoet gestadig aan maatschappelijke en politieke invloed zouden winnen de komende decennia, zou ik me daar zeer onbehagelijk bij voelen. Je voelt een sfeer van taboes, sociaal-maatschappelijke controle & betutteling en meer of minder subtiele vormen van seksisme aanzwellen, zacht gezegd.

En er is iets anders, dat blijft knagen. De indruk dat Tariq Ramadan regelmatig de waarheid geweld aan doet. Een duidelijk voorbeeld hiervan is voor mij wat hij in een recent debat met Faoud Laroui op een emotionele, autoritaire toon en met opgeheven vinger zei over Al-Qaradawi: dat het volgens deze een moslim vrij zou staan haar/zijn geloof te verlaten, omdat dit volgens de geschriften zo is. Dit is voor zover ik kan nagaan in flagrante strijd met de waarheid (zie verder noot 3 van de notitie "Umar Mirza en de context van de koran").
Ramadans valse voorstelling van zaken op zo'n essentieel punt - het mogelijk gevaarlijk-autoritaire en regelrecht vrijheidsbedreigende van de islam - doet naar mijn gevoel desastreus afbreuk aan zijn doorgaans verlicht lijkende stellingname. En maakt andere beschuldigingen van het verdraaien van feiten niet onaannemelijk.

Toevoeging 25 augustus

Opmerkelijk uit Orr's interview met Ramadan:

"He warms to his theme, and dives into the controversy over the veil. In The Messenger he writes that he does not believe it's Islamic for women to mask their faces by wearing the niqab, and that a "revelation" in the Koran instructing the wives of Muhammad to speak to men only from behind a screen should not apply to all women. He's also clear that another revelation, on the covering of the hair and the throat, is indeed a prescription for all Muslim women. Frustratingly, revelations are the only aspect of Islam that are not up for discussion, so there's no room for speculation on why that might be." [cursivering door mij; K]

"With covering the hair, the point for me is always to say, it's an Islamic prescription but we have to be clear on one point. It's a free choice. It's against Islam to (omega) impose on a woman to wear it. And it's against human rights too." [cursivering door mij; K]

"The rule of law, equal citizenship, universal suffrage, the accountability of elected leaders before the people who elected them, and the separation of church and state." These, he says, are the most precious assets of Western democracy. "Do we have, as Muslims, a problem with these five principles? No."[Ramadan noemt hier niet de vrouwenemancipatie of 'gelijke rechten voor man en vrouw']

Hoe kan iets, in het bijzonder een voorschrift, tegelijk een (zoals Orr terecht schrijft 'niet voor discussie vatbare') openbaring zijn en een punt van vrije keuze? Au fond is dit logisch onmogelijk; vergelijk hieronder (bijdrage van 12 augustus): "dat men geen helder idee heeft van wat vrijheid van denken is". Een logische uitweg uit deze innerlijke tegenspraak is er niet, maar wel een psychologische, die Ramadan waarschijnlijk op het oog heeft of zal zeggen op het oog te hebben: "het staat ieder vrij om de Koran te aanvaarden als bron van ('niet voor discussie vatbare') openbaringen en zich dusdoende naar die openbaringen te voegen".
Maar "openbaarde" God via Mohammed en de Koran niet véél meer voorschriften voor vrouwen dan voor mannen? Althans voorschriften die bewegingsvrijheid en vrijheid van (publiekelijke) expressie beperken? - een objectieve analyse van het boek op dit punt zou zeer interessant zijn ter toetsing van de sterke indruk dat het antwoord op deze vraag bevestigend is. Stel dat is inderdaad waar: dan maakt alleen al deze seksegebonden repressie, verpakt als 'respect voor de eigenheid van het lichaam', Ramadans zogenaamde 'feminisme' onhoudbaar en dus ongeloofwaardig. Los daarvan: het zijn vooral mannen die vrouwen straffen rond de veronderstelde 'vrije keuze' voor de hoofddoek, het maagd blijven, de omgang met niet-moslims et cetera...

Daarnaast is het natuurlijk allang een historisch feit dat de Koran, bijvoorbeeld wat de voorschriften betreft, zeer voor discussie vatbaar is. En ook hermeneutisch bezien kunnen uit een omvangrijke tekst als deze, in spreektaal en verwijzend naar allerlei omstandigheden, geen beweringen worden afgeleid die maar op één manier kunnen worden uitgelegd. Ramadans ogenschijnlijk individualistisch-vrijdenkende 'terugkeer naar de tekst', het 'eigenlijke woord van God', opnieuw begrepen in nieuwe contexten, zoals de Europese, maskeert zijn horigheid aan geautoriseerde interpretaties en het daaraan willen - met zachte of harde hand - onderwerpen van tenminste je geloofsgenoten. Ramadans afstand nemen van zowel literalists als traditionalists blijkt hem niet los te maken van 'ware', gezaghebbende, autoritaire interpretaties van koran en hadith, waaronder niet in de laatste plaats zijn eigen verkondigingen. Vergelijk wat hieronder (bijdrage van 12 augustus) staat over 'waarheidssprekende geestelijken' en zie weer noot 3 over Tariq Ramadan en Yusuf Al-Qaradawi.
Dat Ramadan tegen opendemocracy.net (zie hierboven) zegt ook de "Sufi version of the reformist path" niet te volgen, is veelbetekenend; dit onderscheidt hem radicaal van bijvoorbeeld een Irshad Manji met haar in hoge mate vrijzinnige, spirituele ijtihad: "Ijtihad (pronounced 'ij-tee-had') is Islam’s own tradition of independent thinking. In the early centuries of Islam, thanks to the spirit of ijtihad, 135 schools of thought thrived. Inspired by ijtihad, Muslims gave the world inventions from the astrolabe to the university. So much of what we consider 'western' pop culture came from Muslims: the guitar, mocha coffee, even the ultra-Spanish expression 'Ole!' (which has its root in the Arabic word for God, 'Allah')". En heel belangrijk: "Let us be clear: ours is not a call for the legal practise of ijtihad to be popularized. It's a call for the spirit of ijtihad to be broadened. We believe that anything less is a form of elitism that cements a pattern of submissiveness among contemporary Muslims - a submissiveness not to God (which is wonderful) but to God's self-appointed ambassadors. This stops peace-loving Muslims from speaking up even as extremists take over. [cursivering door mij; K]

Minstens zo fundamenteel is het logisch onverenigbaar zijn van enerzijds het - naar de geest, niet slechts naar de letter - principieel achten van de scheiding tussen kerk en staat en anderzijds het onaantastbaar achten van voorschriften in de Koran betreffende het zich van elkaar onderscheiden (denk aan de hoofddoek, die afgaande op Orr volgens Ramadans interpretatie van de Koran trouwens ook de hals moet bedekken, dus alleen de ovaal van het gezicht vrijlaten) en het zich regelmatig niet in dezelfde ruimte (zoals zwembaden en zelfs stranden) mogen bevinden van vrouwen en mannen. Het werkelijk onderschrijven van de scheiding van kerk en staat in de zin van het vrijwaren van de openbare ruimte van de sacrale sfeer en de instituties en regels die daarbij horen, kan niet samengaan met het volgens religieuze voorschriften willen ordenen van die openbare ruimte, bijvoorbeeld het implementeren van genderapartheid (wellicht met als enige mogelijke uitzondering de semi-publieke ruimte van kerkgebouw, moskee, tempel); het geopenbaarde mag het openbare niet structureren.

Ook op sociaal-politiek-ruimtelijke vlak raakt Ramadan dus verstrikt in een innerlijke tegenspraak, die au fond een miskenning van het vrijheidsbegrip inhoudt. De schijnbare uitweg is die van het belijden van een democratische gezindheid: "ik zal wat ik als voorschriften geopenbaard acht, alleen aan het openbare leven opleggen voor zover ik mijn religieuze wetten via een democratische rechtsstaat in seculiere wetten kan omzetten". Maar genderapartheid in de openbare ruimte die verder gaat dan gescheiden toiletten voor mannen en vrouwen is in Europese landen wellicht strijdig met de grondwet en mogelijk zelfs met de rechten van de mens. Het invoeren daarvan via democratische besluitvorming is dan (gelukkig) niet zo makkelijk.
Denk overigens ook aan christelijke partijen, van de SGP tot en met het CDA; 'confessionele politiek' doorkruist het principe - naar de geest genomen - van de scheiding tussen kerk en staat. Zij het wellicht niet zo sterk als islamitisch-confessionele politiek, want de islam, ook in ramadaniaanse trant, kent veel meer seksistische richtlijnen voor ieders opstelling en uiterlijke verschijning in de openbare ruimte. Zie ook noot 6 van de bijdrage van 12 augustus hieronder.