Belangrijkste oorzaken economische crisis

Illustratie Ingram Pinn, Financial Times

1. De politiek heeft het ‘race to the bottom’-probleem ten gevolge van de globalisering (deels een prisoner’s dilemma) inzake belastingheffing nooit werkelijk willen aanpakken. Dit zou doortastend overkoepelend beleid vergen. Daarom zijn landen steeds minder belasting gaan heffen op met name bedrijfswinsten (zie ook hier en hier), maar ook op de inkomens en vermogens van circa het rijkste kwart van de bevolking. Geen wonder dat dan het sluitend krijgen van nationale begrotingen een structureel probleem wordt[*].
Hoor je bijna geen 'gerespecteerde' econoom in het publiek heldere taal over spreken, bizar.

1b. In het bijzonder heeft de politiek volkomen onterecht geweigerd om eindelijk eens een forse belasting te heffen op winsten door allerlei soorten financiële speculaties (Tobin tax).
Ook de Eurotop van afgelopen nacht heeft op dit punt weer totaal gefaald.

1c. De vakbeweging kan internationaal geen vuist maken en is in veel landen, zoals China, zelfs zo goed als machteloos, als ze al is toegestaan. Was dit anders, dan zouden opkomende economieën zich sneller gedwongen zien om het multinationals niet naar de zin te blijven maken door middel van hongerlonen voor een massa arbeiders.

Het is zeer de vraag of de Occupy-beweging zal uitgroeien[**] tot een (tegen)macht die het gemis aan internationale solidariteit kan invullen, ik zie eerlijk gezegd nog niet hoe.

2. De regulering van het bankwezen (inzake voldoende kapitaalbuffers, geen bonussen voor het opzetten van piramidespel-achtige inkomstenbronnen, scheiding zaken- en spaarbank enzovoorts) die onder leiding van Roosevelt zijn beslag kreeg na de crisis van de jaren dertig van de vorige eeuw, is eind vorige eeuw de nek omgedraaid.
Zie bijvoorbeeld hier en verder dit heldere verhaal van Rens van Tilburg, die de commissie De Wit wat peper in de kont stopt.

3. De volstrekt onduurzame (unsustainable) groei van de economie.

Gevolg van deze cruciale, fundamentele systeemfouten is dat er een berg staatsschulden is ontstaan gepaard aan een woud van waanzinnige speculaties in het kankergezwel van de financiële wereld, waarbij de economie volstrekt onverantwoord inteert op de natuurlijke hulpbronnen en zelfs van levensbelang zijnde ecologische evenwichten verwoest.

En als spaarder moet ik er helaas bijna vanuit gaan, dat door bovengeschetst, grotesk, voornamelijk neoliberaal mismanagement mijn geld binnen afzienbare tijd, linksom of rechtsom, voor een groot deel naar de filistijnen is, door inflatie of andere oorzaken. Dat de staat spaargeld onder de ton in cijfers garandeert, beschermt uiteraard niet tegen geldontwaarding.
De laatste editie van de ronkende taal van de Europese leiders over de uitbreiding van het noodfonds - weer met een soort verzekeringstruc, waardoor er opnieuw slechte-leningenpapier aan de bestaande berg wordt toegevoegd-, gedeeltelijke schuldkwijtschelding aan Griekenland en verhoging van de kapitaalbuffer van banken van 4 naar 9 procent (in plaats van de 20 procent die Zwitserse banken als veilig beschouwen en zelfs dat is op wankele gronden) zal daar hoogstwaarschijnlijk weinig aan veranderen.
Heb gevraagd wat de kapitaalbuffers zijn van ASN Bank (die van SNS Reaal waar ASN deel van uitmaakt is slechts 8,4 procent, nog slechter dan de 9,4 procent van ING en de 11,4 procent van ABN Amro) en Triodos Bank. De laatste liet weten: 14,3 procent. Van de eerste nog geen antwoord gekregen. Toevoeging 7 november: ASN Bank liet weten dat men geen eigen kapitaalbuffer heeft, maar terzake één geheel is met SNS Reaal. Het getal van 8,4 procent buffer genoemd in de media klopt; wel kan SNS dit volgens de Europese normen met kunst en vliegwerk opkrikken tot de 9 procent die de EU nu eist. Op mijn vervolgvraag of de situatie dus zo is dat als SNS Reaal omvalt, ook ASN Bank omvalt, heb ik nog geen reactie binnen; zolang ik die niet heb, is voor mij het antwoord: ja. Geen mooi beeld voor de ASN. [einde toevoeging]
Toevoeging 8 december 2011: SNS komt toch 159 miljoen te kort voor de volgens de EBA minimaal vereiste kapitaalbuffer. [einde toevoeging]

Zie ook [deels later toegevoegd]:

Hoe grootbedrijven de democratie uitwonen
Door Ewald Engelen, Follow the Money, 6 januari 2013

De superrijken verbergen 15.000 tot 23.000 miljard euro voor de belasting
Door Jaimy Fox, 22 november 2013

In deze 20 landen houdt u uw fortuin makkelijkst geheim
Express.be, 12 november 2013

Volgens de Commissie kost belastingfraude en -ontwijking de Europese schatkisten 1.000 miljard euro per jaar
Door Marc Peeperkorn, de Volkskrant, 25 november 2013

Corporations Are Stealing Billions in Tax Breaks, While the Confused, Screwed Citizenry Turn On Each Other
Door Robert Reich, AlterNet, 20 mei 2013

International corporations have no national allegiance, they care only for profit. Meanwhile, people all over the world are becoming increasingly nationalistic and xenophobic.

Ayn Rand USA: In 20 Years Corporate Profits Are Up 4X and Their Taxes Have Fallen by 50% - Meanwhile the Workers' Payroll Tax Has Doubled
Door Paul Buchheit, AlterNet, 12 mei 2013

Corporations have decided to let middle-class workers pay for national investments that have largely benefited businesses over the years.

Steenrijke hooggeplaatsten 'stallen 25.000.000.000.000 euro' in belastingparadijzen
Door Irene van der Zwaan, Trouw, 4 april 2013

'Ongelijkheid verklaart de crisis, neoliberalen zeggen het zelf'
Door Ferdi De Ville en Sacha Dierckx, De Morgen Opinie, 23 januari 2013

'Belastingdruk voor bedrijf steeds lager'
Nu.nl, 1 december 2012

De strategie en belangen achter het regeerakkoord
Door Willem Bos, Konfrontatie, 19 november 2012

De verborgen progressieve geschiedenis van de inkomensbelasting
Door Erik Loomis, Alternet, 7 september 2012 

4 Easy Ways We Can Tax the Rich to Fill Government Coffers
Door Paul Bucheit, Alternet, 28 augustus 2012

With a little smart arithmetic, here's how we can pay off the deficit - two times over.

Obama eist extra bijdrage van de rijken
Nu.nl, 28 juli 2012

VN-rapport adviseert Robin Hood-belasting voor miljardairs
Trouw, 6 juli 2012

Franse president Hollande gaat rijken extra belasten
Trouw, 4 juli 2012

Corporate Profits at All-Time High; Wages at All-Time Low: Can We Call it Class War Yet?
Door Sarah Jaffe, Alternet, 29 juni 2012

The middle class is being hollowed out; increasingly, there are the super-super-rich, and there are the rest of us.

Joseph Stiglitz Sees Terrifying Future for America If We Don't Reverse Inequality
Door Lynn Parramore, Alternet, 24 juni 2012

What will life look like down the road if we don't reverse economic inequality? We must see through the myths of capitalism and build a mass movement if we are to save ourselves.  

Griekse belastinginspecteur: Lagarde heeft gelijk
Joop, 8 juni 2012

IMF-chef krijgt bijval: 'Wanneer de helft van ontdoken belastinggelden wordt geïnd, is Griekenland uit de problemen'

'We willen bewust bijdragen aan een herverdeling van de welvaart'
Door Frank Mulder, Trouw, 17 mei 2012

Britse rijken nog nooit zo rijk
Nu.nl, 29 april 2012

Bezuinigen helpt niet, belastingverhoging wel
Door Maurits Westerbeek, Trouw Opinie, 14 april 2012

The Widening Wealth Divide, and Why We Need a Surcharge on the Super Wealthy
Door Robert Reich, Alternet, 13 maart 2012

Ordinary Americans watch home values drop as the superwealthy receive stock price windfalls, adding to the already obscene concentration of wealth at the top.

'20 rijksten zijn 676,8 miljard dollar waard'
ANP/ Trouw, 5 maart 2012

America Has Woken Up to the Reality: Inequality Matters
Door Bill Moyers, BillMoyers.com / Alternet, 17 februari 2012

While police have cleared many Occupy encampments, a collective cry, loud and clear, has gone up from countless voices across the country: Enough's enough.

Obama: belastingen voor rijke Amerikanen omhoog
ANP / Trouw, 13 februari 2012

All the Right Reasons for Raising Capital Gains Taxes
Door Eliot Spitzer, Slate / Alternet, 7 februari 2012

Runaway Greed Is Destroying America: Should There Be a Lid on How Much Someone Can Make?
Door Sam Pizzigati, Alternet, 9 februari 2012

'Extra bezuinigingen: laat miljonairs meer betalen'
Rtl.nl, 9 december 2011

De Groene Amsterdammer: Is het Westen nog te redden?
Nummer 44 , november 2011

Miljonairs VS smeken om hogere belastingen
ANP/De Volkskrant, 16 november 2011

Noten

[*] De staten hebben hun publieke voorzieningen op een bepaald peil willen houden zonder daartoe genoeg belasting te heffen. Dus zijn zaken als een fatsoenlijke sociale zekerheid, onderwijs, gezondheidszorg, wegennet en openbaar vervoer, natuur- en milieubehoud enzovoorts gerealiseerd met geleend geld van bronnen met kapitaal. Niet alleen rijke(re) mensen, ook bijvoorbeeld pensioenfondsen die staatsobligaties kopen - in die gevallen is er gewoon sprake van het onverantwoord speculeren op staatsinkomsten in de toekomst die nu ontbreken (echter let op: "ontbreken" betreft geen natuurverschijnsel, maar politieke keuzen, met name betreffende het belastingregime). Maar inzake de belastingheffing voor bedrijven en circa het rijkere kwart van de bevolking, heeft de politiek dus gezegd: jullie hoeven niet wat méér te betalen aan het in stand houden van de openbare voorzieningen, terwijl jullie daar wel geld voor hebben; we lenen het geld van jullie en betalen het met rente terug - dus in feite profiteren jullie dubbel van het feit dat we jullie nu niet voldoende aanslaan voor het goed draaiende houden van de publieke zaak. Als je hier even over nadenkt, is dit ronduit idioot, eigenlijk 'corrupt'. Het is evident dat men meteen had moeten besluiten om de balans tussen uitgaven voor het algemeen belang en inkomsten uit belastingheffing in evenwicht te houden, door bepaalde publieke voorzieningen slimmer in te richten en/of door meer belasting te heffen. Goed, hogere belastingen zouden de economische groei mogelijk iets hebben vertraagd en we waren met z'n allen wat minder snel rijker geworden. Nou en? We zouden, met een qua gemiddelde groei alleszins aanvaardbare en qua inkomensverdeling zelfs veel rechtvaardiger welvaartsontwikkeling in de privésfeer, goede publieke voorzieningen hebben behouden die niet op drijfzand waren gebouwd; en ook prima publieke voorzieningen dragen bij aan de beleving van welvaart.

[**] Toevoeging 2 november 2011:

De nieuwssite Alternet volgt Occupy op de voet, evenals filmregisseur Michael Moore op zijn website en natuurlijk de blogs Occupiedmedia.com en OccupyWallSt.org.

Enkele recente berichten:

A New World
Door Jed Brandt en Michael Levitin, Occupied Wall Street Journal en OccupyWallSt, 23 oktober 2011

What it is, the demand the 1% [dit is in verbazend korte tijd de term geworden waarmee de graaiende, spuugrijke, te weinig belasting betalende bovenlaag van de bevolking wordt aangeduid; K] can’t comprehend, is us. It is the individuals and villages, the cities and peoples across the world who are seeing each other on the far side of appeals and petition. It is the world we are becoming.
Establishment polls confirm what everyone in the street already knows: a clear majority of New Yorkers, three of every four, support the occupation and get the “demand” in their gut. [...]. But our town is only one center. The world is round. [...] all through our Americas, people came out. There was noise. More like a song.

Who Are the 1%? You Tell Us
Door Robert Greenwald, Brave New Foundation / Alternet, 2 november 2011

The Occupy movement has done more than anything in decades to highlight the corrosive effects of concentrated wealth on our economy and democracy. Indeed, seeing the 99% rise up in such inspirational fashion raises a question: Who exactly are the 1%? Or more specifically, who among them are abusing their power and making life more difficult for everyone else? [...] That’s what Brave New Foundation will be exposing with our new campaign, Who Are the 1%? [..] There is no shortage of villains. The deceptive, backhanded practices of the financial industry played a major part in the recent financial meltdown, and numerous defense contractors have made a killing (literally) by lobbying for more and more weapons spending. In all, the top 1% have seen their incomes rise 275% in the last three decades — a period in which the tax burden has shifted from wealth to work and financiers have exploited increasingly weak regulations and even weaker enforcement.

The Time Has Passed For Isolated Grassroots Movements
Door Kathleen Moore, YES! Magazine / Alternet, 2 november 2011

This, finally, is The Big One - the coming together of all of us who care about the future and do not want to gamble it away. The Occupy Wall Street movements and climate action movements stand on the same moral ground and affirm the same moral principles: It's wrong to wreck the world. It's wrong to wreck the health and hopes of others. [...] when, to enrich a powerful few, that system threatens to disrupt forever the great planetary cycles that support all the lives on Earth? This is moral monstrosity on a cosmic scale [cursivering door mij; K - zie ook het dubbelinterview met Peter Sloterdijk en Slavoj Žižek in De Groene Amsterdammer (nummer 44, 2011): 'De mensheid is een monsterlijk collectief geworden'].

Tweets over #OccupyWallSt en #Occupy.

Noam Chomsky Speaks to Occupy: If We Want a Chance at a Decent Future, the Movement Here and Around the World Must Grow
Door Noam Chomsky, Alternet, 1 november 2011

In a speech to Occupy Boston, the linguist and icon hailed the "unprecedented" first weeks of OWS. He cautioned protesters to build and educate first, strike later. 

Occupy Wall Street and the History of Corporate Fascism
Door Marc Adler, The Bloody Crossroads / Michaelmoore.com, 12 oktober 2011

The police brutality and corporate funding aimed at crushing Occupy Wall Street hint of the savagery unleashed by corporations in countries around the world over the past 150 years.

We May Be Witnessing the First Large Global Conflict Where People Are Aligned by Consciousness and Not Nation State or Religion
Door Naomi Wolf, Al Jazeera English, 1 november 2011

99% in Action: A Look at the Movement for Community and Nature's Rights
Door Shanon Biggs, Alternet, 2 november 2011

"We have the opportunity now to shift more than just politicians but the political and economic paradigm," says Global Exchange's Shannon Biggs.

Occupy Oakland Attempts to Shut Down City with America's First General Strike in 65 Years
Door Joshua Holland, Alternet, 1 november 2011

Today, Occupy Oakland may just pull off a feat that appeared all but impossible a few days ago. If they do, it will represent a dramatic escalation of the movement's tactics.

Bank of America's Fee Cancellation Is a Major Victory Signaling the Maturing of the Occupy Movement
Door Roberto Lovato, Of America, 1 november 2011

In addition to powering and pushing the work of groups fighting the bank fees, the #Occupy movement is also nourishing the work planned or envisioned by other groups. [...] it shows the power people really do have over even the most powerful among us-namely the banks and financial institutions that dominate life as we know it.

Biometric Door Locks and Bulletproof Windows: How Occupy Wall Street Is Scaring the Heck out of the 1%
Door Sarah Jaffe, Alternet, 1 november 2011

Are the sustained protests in Manhattan's Financial District and around the country getting to the wealthy bankers who are being targeted?

Zie ook m'n blognotities:
Nobelprijswinnaar Stiglitz: inkomensongelijkheid ontspoort
Amerika's obscene kloof tussen arm en rijk
VS: 26 grote bedrijven betaalden geen belasting
Belastingparadijzen (b.v. Nederland) voeden crisis
Het financieel regime: over de gevolgen van een moderne dwaalleer
Verhoog de belastingen voor bedrijven en welgestelden of geef de doodsteek aan de publieke zaak - de keuze is aan ons
Europa aan de rand van de afgrond
Kredietcrisis en inflatiespook
Realistisch doemdenken (2007)
Amerika financieel op instorten? (maart 2007 - vóór de kredietcrisis)

Citroenen

© Peter. Klik voor grotere versie.

Zie ook:
"Not Dark Yet"
Zwermende boom
Ultramarijn
Hemel / gravure
Lentelicht
Zee van niets
Vlugge schets van berkenbast
Openbaring en illusie

Joop.nl herbergt extreem links en de antisemiet Peter Edel

Latere toevoeging: Joop publiceert stukken van de antisemiet Peter Edel, die er een auteurspagina heeft.

Joop, onze openbare mening over de praktijk van ieder individu?

De redactie van Joop ("Jouw online opiniepagina") gaat de mist in door leden van de Internationale Socialisten (IS) de microfoon te geven. Onder het kopje "opiniemakers" op Joop.nl prijken minstens drie IS'ers: Pepijn Brandon, Peyman Jafari en Maina van der Zwan. Vandaag voegde zich Bart Griffioen bij hen met het stuk "Links moet weer het lef hebben om niet 'normaal' te zijn." Blijkens de site Socialisme.nu propageert de IS nog steeds een "revolutie"[1]. De redactie legt uit dat "de arbeiders samen de staat omverwerpen" moeten. Omverwerpen! Want: "Nederland is geen democratie. De macht over de economie ligt niet bij het parlement of de regering, maar bij een klein groepje directeuren en aandeelhouders van de grote bedrijven."

Vladimir Iljitsj Lenin en Leon Trotski worden ijzerenheinig voorgesteld als strijders voor de vrijheid. Dat met name Lenin - zijn beruchte Rode Terreur - geen pistoolschot minder bloeddorstig en wreed te werk ging dan verschillende fascistische dictators, dat wil maar niet tot deze auto-gehersenspoelde wereldverbeteraars doordringen; of erger: het kan een deel van hen waarschijnlijk geen moer schelen, immers, het waren "kapitalisten" en hun handlangers die in deze rechtvaardige "klassenstrijd" werden vernietigd.

De IS werkt samen met clubs als Hezbollah en Hamas - partijen die constructief en succesvol werken aan een betere wereld, nietwaar? - zolang die te pas komen in hun drogbeeld van zichzelf bevrijdende onderdrukten.

Tja, wat moet je als je meent dat de macht niet ligt bij vrij gekozen volksvertegenwoordigers en een regering gevormd uit partijen die een parlementaire meerderheid uitmaken (of weten te mobiliseren)? "Hoe zou een socialistische wereld eruit zien?", vraagt de redactie van Socialisme.nu zich dan ook af. Waarna men doodleuk de "sovjets" of "arbeidersraden" ten voorbeeld stelt. Dat deze in het Rusland van de vorige eeuw nou niet echt een vrije en rechtvaardige maatschappij hebben gebracht, dat ligt volgens de IS aan van alles, iedereen en nog wat, maar écht niet aan het systeem van die door en door democratische "sovjets" en "arbeidersraden". Wat een blinde naïviteit, als het niet gewoon bewuste misleiding is. De IS'ers koesteren dan ook een extreme utopie - een denkwijze die door de filosoof Hans Achterhuis (die overigens bovenaan het genoemde lijstje van opiniemakers op Joop staat, mogelijk nauwelijks tot zijn genoegen) uitvoerig is geanalyseerd als zijnde latent zéér gewelddadig. De IS beweert:

"Echt socialisme zou niet alleen een extreme uitbreiding van democratie brengen in de economie en de politiek, maar zou ook bevrijding brengen in alle andere aspecten van ons leven. Als iedere vorm van onderdrukking, van slavernij en racisme tot uitbuiting van vrouwen overwonnen is, liggen de mogelijkheden voor de verdere ontwikkeling van mensen open. Waar die ontwikkeling ons precies zal brengen, is niet aan ons om te bepalen. In de woorden van Friedrich Engels: 'Als zulke mensen er eenmaal zijn, zal het ze geen donder kunnen schelen wat wij vandaag menen dat zij moeten doen. Zij zullen hun eigen praktijk en een daarop berustende openbare mening over de praktijk van ieder individu zelf vormen - en daarmee basta'."

I rest my case. Mochten de IS'ers het voor het zeggen krijgen, zij zullen hun eigen praktijk en een daarop berustende openbare mening over de praktijk van ieder individu zelf vormen - en daarmee basta. Daar dachten de gewelddadig huishoudende volksmilities van Mao's culturele revolutie precies zo over. Ook Brezjnev, de andere Grote Voorzitters van de USSR en hun kameraden zullen zich moeiteloos hebben herkend in de visie van de IS. We weten wat voor soort "openbare mening over de praktijk van ieder individu" onder een dergelijk bewind de ruimte krijgt. Geen normale democratie, maar het Nieuwe Normaal van de IS. Basta! Leve het politbureau en de geheime politie!

De IS is terecht geweerd uit de SP. Wat moet je denken van de insteek van Joop - met boven alles de op zich terechte verontwaardiging over Wilders en de PVV -, als men in één adem een podium geeft aan lui die de vrijheid de nek willen omdraaien (en die, zie hierboven, te verblind zijn om dat te zien of te cynisch dan wel te fanatiek om het een probleem te vinden)?
Hoe moreel is het om neofascisten te hekelen, terwijl je neocommunisten op je zeepkist zet?
Stel je eens voor dat de PVV zou verkondigen dat met haar steun het volk de staat omverwerpen moet! Joop.nl zou bijkans ontploffen van de scherpe redactionele stukken en de dito commentaren van bezoekers. Maar de Internationale Socialisten, die dit letterlijk propageren, mogen Joop fijn als roeptoeter gebruiken - waarbij ze hun extremisme natuurlijk wel even voor zich houden.

De conclusie moet helaas zijn dat Joop er net zo'n ordinaire, onethische kijk op machtspolitiek op na houdt, als de figuren en partijen die ze aan de kaak stelt. Dat is troebel, betreurenswaardig en eigenlijk gewoon een beetje weerzinwekkend.

Het antisemitisme van Peter Edel

Een van de vaste auteurs van Joop is de van antisemitisme beschuldigde Peter Edel, auteur van het boek De schaduw van de ster, zionisme en antizionisme (2002). Zie onder meer de bespreking 'SP-denker: Israël gegrondvest op racistisch idee' van Yoram Stein (Trouw, 2002); deze vlijmscherpe aanval op Edel van Friese antifascisten; de artikelen 'Peter Edel recycelt oude antisemitische mythen' en 'Peter Edel en het joodse complot' op de zeer linkse site Gebladerte; en 'Indymedia en antisemitisme' in het orgaan Alert! van de Antifascistische Aktie (AFA).

Hoewel sommige criticasters van Edel te ver gaan met de suggestie dat hij de Joden de schuld geeft van de holocaust, kan uit de teksten van Edel die ze belichten moeilijk iets anders worden afgeleid dan dat hij een je zou bijna zeggen rasechte antisemiet is, die inspeelt op aloude, kwalijke complottheorieën over machinaties van Joodse bankiers en andere invloedrijke Joden. Joden zijn zelf de schuld van alledaags antisemitisme door de eeuwen heen, het brein achter de haat zaaiende Protocollen van de Wijzen van Zion[##] was een (halve) Jood en de ondergang van de Duitse Joden was direct of indirect een Joods plan[2], aldus Edel. Hij herhaalt loze vermoedens dat een aantal top-nazi's tot en met Hitler 'Joods bloed' had. En hij suggereert dat zionisme en nazisme sterk aan elkaar verwant zijn, want beide zouden zijn geïnspireerd op een talmoedisch racisme (ook de kabbala sleept Edel erbij) zoals dat door de Joden werd gepraktiseerd. Zelfs de rabiaat antisemitische geruchten over Joodse 'rituelen met menselijke offers' - die Edel niet in twijfel trekt - schrijft hij toe aan (de praktijken van) de 'Joodse elite'. Betreffende WO-II heeft hij het over de 'gaskamer mythe', krijgt hij na een bezoek aan het kamp Dachau de 'indruk' dat de verbrandingsovens na de oorlog zijn aangelegd en omarmt hij de negationistische, ondeugdelijke 'conclusie' dat in Auschwitz nooit 'miljoenen mensen' kunnen zijn vergast. 'In Auschwitz vonden meer gevangenen de dood door dwangarbeid en door slechte levensomstandigheden dan door de gaskamers (...)', schrijft Edel. Geen serieuze historicus deelt deze opvatting. Edel verkoopt in elkaar geflanste, hatelijke insinuaties.

Auteur Peter Zegers van de serie doorwrochte artikelen 'Het labyrint van Peter Edel' (deel 1, 2, 3 en 4) wijst in 'Indymedia en antisemitisme' op een citaat van Edel dat elke twijfel wegneemt over diens racistische antisemitische grondhouding: 'Het ontkennen van een aantal "stereotypen" over joden staat gelijk aan het verkrachten van de geschiedenis[3].' Waarvan akte. Als Wilders dit zou zeggen over moslims, zouden opiniemakers op Joop het aanvoeren als het ultieme bewijs voor zijn racisme. (Overigens vind ik een aantal andere citaten die Zegers vermeldt minder overtuigend; wel maken die overduidelijk dat Edel onder meer lijkt op een extreemlinks spiegelbeeld van Hans Jansen.)

Dat Peter Edel een vilein, min, antisemitisch mannetje is, moge eveneens blijken uit de noot die Ronald Eissens van het Meldpunt Discriminatie Internet, de auteur van 'Peter Edel en het joodse complot'[4] aan zijn stuk toevoegt: '[...] Kleintje Muurkrant [plaatste mijn] stuk. Edel reageert in hetzelfde nummer opnieuw met een herhaling van zijn welbekende beweringen, insinuaties en beledigingen. Zo vraagt hij zich af of ik besneden ben en indien dit niet het geval is dan wenst hij dat dit alsnog gebeurt, maar dan zonder verdoving. "We horen dan binnenkort wel hoe fijn Ronald het vond". Ik ben daar verder maar niet meer op ingegaan, ik discussieer toch liever met beschaafde mensen.'

In de bespreking 'Peter Edel sjoemelt met feiten en bronnen' (Trouw, 2002) komt de gerenommeerde historicus, kenner van het nazisme en criticus van het radicale zionisme en het Europese kolonialisme in het Midden-Oosten, Gie van den Berghe, tot de vaststelling dat Peter Edel de 'waarheid geweld' aandoet, niet schuwt te 'sjoemelen met feiten en bronnen' en zich bovendien schuldig maakt aan het 'terugvallen op oude antisemitische argumenten'. Een vernietigend oordeel, dat hij onderbouwt met lelijke staaltjes van Edels valse denkpatroon. De redactie van Joop meent dus als bonafide publicist iemand te kunnen blijven inzetten die volgens een deskundige inzake het nazisme en de Joodse geschiedenis liegt, manipuleert en oude Jodenhaat opdiept. Als het van stal halen van oude antisemitische redeneringen geen blijk van antisemitisme is, beste Joop, dan is voortaan het herhalen van welbekende racistische oordelen geen racisme meer.

In de Monitor Racisme & Extremisme, Negende rapportage, redactie Peter R. Rodrigues en Jaap van Donselaar, Amsterdam University Press, 2010, luidt het oordeel over Edels boek De schaduw van de ster als volgt: 'Parallellen tussen zionisme en nazisme duiken voortdurend op in De schaduw van de ster (2002), een antizionistisch pamflet van Peter Edel dat de grens naar antisemitisme overschrijdt in een mix van oude en jongere antisemitische mythen en samenzweringstheorieën.'

Wat Edel in grote lijnen doet, is het antisemitisme van alle tijden, tot en met dat van Hitler en de nazi's, voorstellen als een door (samenzwerende) Joden zelf in het leven geroepen en voor eigen gewin versterkt fenomeen. Dat is zijn onwrikbare, uiterst vijandige drogbeeld, waar hij zijn glibberige teksten omheen boetseert als schijnbaar redelijke en verzachtende dekmantel. De truc is dat Edel zich voordoet als een tegenstander van antisemitisme, maar tegelijk in schrille kleuren Joden als uitzonderlijk boosaardige manipulators van de wereldgeschiedenis afschildert - in die zin is hij een crypto-antisemiet. Kennelijk laten veel mensen zich begoochelen door zijn antisemitisme gemodelleerd als het tegendeel ervan. Edels blaiming the victim ontgaat ze.

Waar is Joop nou helemaal mee bezig met z'n weldenkende alternatieven voor de haat van Wilders? Het lijkt[5] erop dat antisemieten - van extreemlinkse en/of islamitische snit - invloed hebben binnen de redactie van Joop of in elk geval op het beleid. Of anders is de redactie inmiddels gewoon onbekwaam gebleken om een forum te bestieren waar men de weg helpt wijzen naar een betere wereld. Het is om moedeloos van te worden.

Vrijheid van meningsuiting

Een columnist zou fijn kunnen aanknopen bij die cartoonstorm in een glas Joop-water – hoewel, Van Jole zegt ernstig te zijn bedreigd, dáár moet je niet luchtig over doen. Op die humorloze prent wees Wilders als een soort kampbewaker moslims de weg naar hun ondergang. Het bruggetje tussen die cartoon en Edel is te vinden in de analyse van Ronald Eissens van artikelen van Peter Edel. Edel verkondigt dat Joodse bankiers bewust hebben aangestuurd op de vernietiging van Duitsland en daarbij hun armere Joodse geloofsgenoten moedwillig hebben opgeofferd voor hun eigen doeleinden (te weten: land inpikken in Palestina voor een Joodse staat en in één beweging de Wiedergutmachungszahlungen opstrijken). Dus in die cartoon: Wilders vervangen door een Joodse bankier en de moslims door arme Joden. Onderschrift iets van: 'Rijke Joden verantwoordelijk voor de holocaust (aldus Peter Edel, publicist van Joop)'.

En is dit geen mooie case voor Kustaw Bessems, gezien zijn kersverse pleidooi het ontkennen van de holocaust niet meer strafbaar te stellen? Wat Edel doet is bijna nog erger: de Joodse elite de schuld geven van de vernietiging van de Duitse Joden. Ik neem aan dat Bessems Edel niet voor de rechter zou willen zien (indertijd heeft de Joodse ADL hem zonder succes aangeklaagd wegens smaad trouwens). Maar of hij het er mee eens is dat de serieuze media (als ik Joop daar toch even toe reken) een antisemiet als auteur in de arm nemen - ook al houdt-ie zich natuurlijk op Joop wel in -, dat vraag ik me toch af.

Voltaire's[6] veel geciteerde uitspraak: 'Ik verafschuw wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen', houdt niet in dat serieuze media de plicht hebben afschuwwekkende figuren een podium te geven; het gaat erom dat die figuren het recht hebben te zeggen en te publiceren wat ze willen (binnen de grenzen van de wet). Lijkt mij. Enfin, het geval Edel op Joop zou kunnen figureren in een boeiende discussie over wat Bessems verdedigt als 'vrijheid om weerzin te wekken'.

Later toegevoegd:

Francisco van Jole schrijft: 'Ik heb kritiek op Israël en ik heb de schurft aan antisemieten.' Gesteld dat hij dat meent, dan acht Van Jole zich kennelijk beter in staat om De schaduw van de ster van zijn vaste auteur Peter Edel te beoordelen dan een heel rijtje deskundigen op het gebied van antisemitisme en discriminatie.
Weinig overtuigend.

Noten

[1] De woorden, zinsneden en passages tussen aanhalingstekens zijn met een zoekmachine moeiteloos terug te vinden op Socialisme.nu. Toegevoegd maart 2017: Zie bijvoorbeeld hier.

[2] Edel lijkt later wezenlijk terug te komen op zijn voorstelling van zaken dat een Joodse elite Hitler bewust aan de macht heeft helpen brengen. Lijkt. Want hij schrijft: 'Waar ik in het verleden geschreven heb dat Hitler door het [volgens Edel nadrukkelijk deels Joodse; K] grootkapitaal in het zadel werd geholpen, daar moet dus eigenlijk staan "in het zadel gehouden".' Deze zogenaamde zelfcorrectie van Edel maakt zijn insinuaties volstrekt niet minder hatelijk, want hij stelt dus dat rijke Joden Hitlers machtsbasis overeind hielden (zelfs) toen de gruwelen van de oorlog en de extreme vervolging van de Joden in volle gang waren.

[3] Edel probeert deze woorden eerst te ontdoen van hun kwalijke generaliserende lading. Hij geeft het voorbeeld van rijke Joden, die - wat hij niet beargumenteert, maar suggereert - een verklarende factor[#] voor het ontstaan van het antisemitisme in de loop der geschiedenis zouden zijn; en zegt daarbij dat dit niet alle Joden betrof. Maar dan probeert hij toch het bestaan van de typische Jood aannemelijk te maken, met een beroep op het boek The Jewish Question van Abram Leon, die schrijft: 'We must not start with religion in order to explain Jewish history; on the contrary, the preservation of the Jewish religion or nationality can be explained only by the "real Jew", that is to say, by the Jew in his economic and social role.' Echter, Leon doelt met 'real Jew' helemaal niet op inherente stereotypen van de Jood of de Joodse volksaard, want die bestaan nu juist helemaal niet in een marxistische, sociaaleconomische wereldbeschouwing, waarin de economische bovenbouw de culturele onderbouw en dus de leefwijze en opvattingen van groepen mensen bepaalt. Leon schrijft dan ook, bijvoorbeeld: 'it [is not] accidental that the Jew remained a foreigner in the midst of feudal society. The "capital" of precapitalist society existed outside of its economic system. From the moment that capital begins to emerge from the womb of this social system and takes the place of the borrowed organ, the Jew is eliminated and feudal society ceases to be feudal. [...] capitalism destroyed the secular basis for the existence of Judaism' [cursivering door mij; K]. En: 'Today, the interest of the Jewish classes are closely bound up with the interests of the popular masses of the entire world. By persecuting the Jews as "capitalist", capitalism makes them complete pariahs.'
Dit alles is in flagrante tegenspraak met het denkraam van Edel, die juist Joodse kapitalisten tot invloedrijke boosdoeners probeert te maken ten tijde van de Jodenvervolging waar Leon midden in zat en waar hij later zelf het slachtoffer van zou worden: hij werd vermoord in Auschwitz. Dat Edel zijn werk 'verkracht' om zijn antisemitisme luister bij te zetten, is uitermate cynisch.
O, wacht, Edel heeft het over stereotypen over Joden. Echter, als het hem werkelijk om stereotypen over Joden gaat, betreft het dus precies wat hij zegt niet te bedoelen, maar volgens hem (en afgezien van Edels negatieve kwalificaties ervan klopt dit mijns inziens in grote lijnen) het standpunt is van zijn criticaster Eric Krebbers; Edel: '[Krebbers] sluit liever aan bij de ideologische vertekening van de geschiedenis, waarbij antisemitisme puur en alleen uit de slechtheid van de gojim volgt; uit het "eeuwige antisemitisme." Zionisten zijn verzot op deze onwetenschappelijke verklaring.' Met andere woorden, het gaat Edel toch niet om stereotypen die, met name door antisemieten, op Joden worden geprojecteerd, maar kennelijk om iets dat eigen is aan het Jood-zijn - waarbij een beroep op de visie van Leon, zoals ik al aangaf, dan vals is.
Overigens probeert Edel onder meer aan te tonen dat de Joodse religie de oorsprong is van suspecte strevingen en handelingen en ook dat is in strijd met zijn lof voor Leon, gezien diens marxistische aanpak, direct sprekend uit de woorden 'we must not start with religion' in het citaat dat Edel zelf aanvoert.
De conclusie moet zijn dat Edel het alom bekende citaat van Leon alleen opvoert omdat 'real Jew' er tussen aanhalingstekens staat, wat voor domme lezers steun lijkt te geven aan Edels stelling dat er iets in de Joden zelf zit dat de verklaring is van het antisemitisme; en dat is een racistisch[##] denkbeeld dat vierkant in strijd is met de benadering van Leon.
Met het bovenstaande wil ik niet zeggen dat ik de analyse van Leon deel. Hij denkt dat de Middeleeuwse Jodenhaat te verklaren is uit de sociaaleconomische structuur van die tijd, waarin Joden noodzakelijk geldschieters en buitenstaanders inéén waren. Dat lijkt me een ontoereikende visie, die bijvoorbeeld voorbij gaat aan de antisemitische elementen van de christelijke evangelies en de kerk van Rome. In het verlengde daarvan denkt hij dat antisemitisme zou verdwijnen als het judaïsme zou worden aangepast aan de 'moderne maatschappij', waarmee hij overigens niet het kapitalisme bedoelde (dat volgens hem in verval verkeerde), maar de socialistische wereld na de revolutie. Dat had hij mis. Maar wat Edel doet is cherry picking, omdat het hem bijvoorbeeld goed uitkomt dat de Jood Leon tegen een Joodse staat in Palestina was. Erger: hij negeert doodleuk dat volgens Leon de beeldvorming in zijn tijd over boosaardige Joodse kapitalisten een gotspe was, aangezien de (Middeleeuwse) sociaaleconomische basis voor een specifieke Joodse rol in het productiesysteem allang was verdwenen. Lijnrecht tegen Leon in, neemt Edel de nazistische typering van een boosaardige Joodse elite over!
Verder schept Edel bewust of onbewust mist, omdat in zijn redenatie niet duidelijk wordt wat hij bedoelt met de term 'antisemitisme'. Kijkt hij als een socioloog naar een maatschappelijk fenomeen dat aan een bepaalde definitie voldoet? Of bedoelt hij er iets mee als 'terechte kritiek op Joden'? Een sociologische verklaring is iets anders dan een morele rechtvaardiging. Begrijpelijkheid impliceert geen juistheid.
Deze steekproef-analyse wijst uit dat er iets ernstig rammelt aan het denkvermogen van Edel, of dat hij er niet voor terugdeinst opzettelijk en doortrapt een suggestieve schijnargumentatie in elkaar te knutselen.

[#] Hier maakt Edel al meteen de denkfout, dat de obsessieve, buitenproportionele, min of meer exclusieve of anderszins irrationele, want racistische Jodenhaat die antisemitisme per definitie is, op de één of andere manier verklaard zou kunnen worden door de gedragingen of de positie van Joodse groepen of individuen. Echter, irrationele haat kan onmogelijk worden verklaard uit het object van die haat. Het uitgaan van de (al dan niet stilzwijgende) vooronderstelling dat dergelijke haat in het geval van het antisemitisme wel kan worden verklaard uit de aard van het doelwit van die haat, is zelf al een blijk van racistische haat gericht op Joden, dus van antisemitisme. Dit is iets wat mensen die met antisemieten denken een redelijk gesprek te kunnen voeren, vaak niet beseffen en verzuimen meteen aan de kaak te stellen, waarna men als het ware in de val loopt van een discussie over allerlei - deels feitelijke - wandaden van Joden, die, voor zover men toegeeft dat ze werkelijk gebeurd zijn en nog voorvallen, de visie van de antisemiet lijken te bevestigen. Men heeft dan echter al de beslissende misvorming van het kader van de discussie over het hoofd gezien.
Anders benaderd: een dwangmatige, overdreven, tot onredelijkheid ontspoorde beschuldiging van Joden zou eventueel - zij het dan nog maar tot op zekere hoogte! - verklaarbaar genoemd kunnen worden in de zin van gezien kunnen worden als iets dat de Joden deels aan zichzelf te wijten zouden hebben, als de Joden werkelijk onvergelijkbaar machtswellustig, wreed, onbetrouwbaar of anderszins infaam zouden zijn - precies dus wat antisemieten menen. Maar dit is domweg in strijd met de maatschappelijke werkelijkheid en de menselijke geschiedenis: het is evident dat Joodse mensen en collectieven net als talloze andere individuen en groeperingen, zowel goede als slechte dingen hebben gedaan en voortgebracht, daders zijn geweest maar evenzeer slachtoffers; de lijst voorbeelden om dit te illustreren is eindeloos. Wat niet evident is, is het antisemitische, paranoïde idee dat Joden uitzonderlijk slecht, belust op macht en verderfelijk zijn geweest door de tijden heen; daarom moeten antisemieten ook zo'n moeite doen om hun stelling te onderbouwen en dan nog slagen ze er niet in deze aannemelijk te maken voor wereldwijze mensen met gezond verstand. Ook zo is vrij direct in te zien dat antisemitisme een (racistisch) vooroordeel is, dat de kijk op de werkelijkheid tot een zeer selectieve waarneming maakt. De 'ideologische vertekening van de geschiedenis' die Edel Krebbers toedicht, geldt zijn eigen verwrongen wereldbeeld.
Toevoeging 12 november 2011: wat ik met deze noot wil zeggen wordt op een meer leesbare en humoristische manier gekarakteriseerd door Toni Smith in het artikel: 'Edel in Amsterdam' (1996). [einde toevoeging].

[##] Een indirect maar overtuigend blijk van Edels antisemitisme in de zin van racistische Jodenhaat, is zijn oordeel over het boek Driehoek, delta en davidsschild: Studiën over de algemeene en Joodsche Vrijmetselarij (Paul Brand, Hilversum 1931) van de obscure en vrijwel vergeten anti-maçonnieke en antisemitische auteur Jac. P. van Term. Edel noemt dit werk "onvolprezen" en volgens onderzoeker Peter Zegers lijken Edels opvattingen dan ook op die van Van Term. Deze Van Term schrijft: "Het ras bepaalt het jodendom, niet de godsdienstige gevoelens". Van Term refereert aan het werk van notoire antisemieten als Friedrich Wichtl, Bolland en Gregor Schwartz-Bostunitsch. De laatste zou later de specialist van de SS worden op het gebied van Talmoed, rituele moorden en de vrijmetselarij. De Protocollen van de Wijzen van Zion beschouwt Van Term als authentiek Joods; waarbij hij - uiteraard tevergeefs, gezien het rabiaat antisemitische karakter van de Protocollen - moeite doet het zo te draaien, dat hij zich juist zou onderscheiden van antisemieten, omdat hij alleen een groep Joodse "dwepers" als de scheppers van de Protocollen ziet. Van Term besluit zijn boek met deze woorden: 'De uiteindelijke jurisdictie alzoo over de wereld aan het joodsch verbond. Dit is het einddoel - niet van "de" vrijmetselarij, niet van "de" jodenheid - maar van de joodsche geheimbonden: de regeering van Juda, uit eigen centrum, over alle volkeren, de heerschappij van een ras van 15 millioen over een wereldbevolking van 1500 millioen zielen.' (p. 234) Peter Zegers concludeert: 'Bij Van Term is sprake van een complete anti-maçonnieke en antisemitische mythologie'.
[Ontleend aan het onderzoek 'Het labyrint van Peter Edel' door Peter Zegers.]

Peter Edel bewondert dus hevig een auteur die geloof hecht aan de Protocollen van de Wijzen van Zion als een van de bewijzen van een Joods complot om de wereldheerschappij te bemachtigen. De wikipedia brengt in herinnering dat de nazi's grote fans waren van deze frauduleuze, hondsdolle antisemitische tekst, die zelfs op Duitse scholen werd onderwezen nadat Hitler aan de macht was gekomen. De historicus Norman Cohn, in zijn boek Warrant for Genocide: The Myth of the Jewish World-Conspiracy and the Protocols of the Elder of Zion (1966) meent dat het als dé rechtvaardiging voor de holocaust werd gebruikt.
Aangezien helaas ook onder groepen islamieten een dergelijk antisemitisch geloof zodanig bon ton is dat het zelfs op televisie wordt verkondigd, zoals door Salah Soltan van de Moslimbroederschap, heeft Edel dus een leuke gedeelde hobby met de nodige moslims.

[4] Een cruciale analyse van Eissens in dit artikel is het volgende:

[...] 'Edel [schrijft]: "Een ander gevolg van de integratie van joodse mensen, binnen de niet-joodse samenleving waarin zij leven, is dat zij zelden of nooit meer het doelwit zijn van uitingen van antisemitisme."

Oftewel, als Joden maar integreren hebben ze geen 'last' meer, dan worden ze niet meer gediscrimineerd. Het is niet duidelijk waar Edel deze wijsheid vandaan haalt. Discriminatie houdt niet op als een groep integreert.

Edel gaat verder: "Racisme is tegenwoordig dan ook vooral iets dat betrekking heeft op niet-Europese vluchtelingen of gastarbeiders. Met het voorafgaande wordt sterk de indruk gewekt dat integratie en secularisatie van joodse mensen efficiënter is, ten aanzien van het voorkomen van anti-joodse vervolgingen, dan het historische joodse isolement zoals dat binnen het tegenwoordige Israël eens te meer gestalte heeft gekregen. In veel opzichten lijkt de joodse staat door dit isolement op het ultieme joodse getto uit vroeger tijden. Zoals ik eerder al schreef is het joodse isolement in het verleden vaak het gevolg is geweest van anti-joodse vervolgingen. Het ontstaan van Israël, dat volgde na de holocaust, past geheel in dit patroon. Maar het joodse element isolement werkt twee kanten op. Want het is aan de andere kant juist de afzondering van joden uit het maatschappelijk proces, die niet los kan worden gezien van het ontstaan van antisemitische tendensen" [doorhaling en cursivering door mij; K].

En: "Volgens mij heeft de praktijk aangetoond dat integratie van joodse mensen binnen de samenleving, in dit verband meer perspectieven biedt. Het argument dat alleen Israël in de toekomst een garantie kan bieden tegen de vervolging van joodse mensen en om die reden dus bestaansrecht heeft, is in mijn opinie dus zeker niet geheel waterdicht."

Edel zegt hier dus: als die joden nou maar integreren dan vallen ze niet meer op, dan worden ze (dus) niet meer gediscrimineerd, kijk maar hoe de joden door zichzelf in een historisch isolement te plaatsen (hij noemt dit "de afzondering van joden uit het maatschappelijk proces" [en spreekt zelfs van "het joodse element", wat opnieuw een blijk is van zijn racisme; zie ook de noot hierboven; K] aanleiding geven tot antisemitische tendensen. Edel gaat hier voorbij aan de hoofdreden van dit historische isolement, namelijk dat joden door de samenlevingen waarin zij terecht kwamen in dit isolement werden geplaatst. Dit door middel van het verbieden van het uitoefenen van de meeste beroepen, het zich alleen op bepaalde plekken mogen vestigen en het dragen van bepaalde merktekens. Het stellen dat antisemitisme in het verleden of in het heden de schuld is (geweest) van joden zelf, is een vervalsing van de geschiedenis. Wat Edel doet is de totale omkering. De slachtoffers van antisemitisme hebben zelf schuld aan het ontstaan van antisemitische [sic] en hebben bovendien geen recht op een eigen land waar ze niet worden gediscrimineerd, zij moeten maar gewoon integreren dan gaat het allemaal wel over. Het slachtoffer de schuld geven van discriminatie is verderfelijke onzin. Ik vraag mij af of Edel de rechtmatige eisen van andere volkeren zoals Koerden en Palestijnen op een eigen land op dezelfde manier afdoet. Zij kunnen immers ook integreren, dan worden zij niet langer gediscrimineerd en is het probleem toch opgelost?'

Peter Zegers en enkele co-auteurs versterken in een van de andere bovengenoemde artikelen deze argumentatie nog door op te merken: 'Juist in landen als Duitsland en Oostenrijk waren de meeste joden perfect geassimileerd. Zoals bekend leidde dat niet tot het verdwijnen van antisemitisme en kon dat ook de shoah niet tegenhouden.'

Precies. En het is uitermate pijnlijk dat Karel Glastra van Loon nu juist in deze kwalijke, 'verschil-vijandige' en daardoor latent zeer gewelddadige gedachtegang van Edel is meegegaan, door te schrijven: 'De enige manier om af te rekenen met het idee dat Joden minderwaardig zouden zijn, is door ook het spiegelbeeldige idee te laten varen dat het Joodse volk om welke reden dan ook anders, bijzonder of zelfs uitverkoren is' [cursivering door mij; K]. Waarop Yoram Stein terecht de volgende vraag opwerpt: 'Geloven SP'ers ook dat racisme wordt uitgelokt door mensen die zeggen "anders" te zijn?'
Wat Edel en helaas in zijn voetspoor Glastra van Loon doen, is een klassiek staaltje van blaiming the victim.

Terzijde: waar je bij antisemieten al meteen niet moet intrappen, is hun listige vermenging van kritiek op de politieke en culturele hoedanigheden van de staat Israël, of van de zionistische ideologie, waar natuurlijk een legitieme en zuivere discussie over gevoerd kan en moet worden, met kritiek op de eigenschappen van Joden. De antisemiet is er vaak direct bij met de beschuldiging dat men zijn kritiek op Israël of het zionisme verdacht probeert te maken door er kritiek op Joden als zodanig van te maken. Maar dat een antisemiet - bij wijze van 'aanval die de beste verdediging is' - dit verwijt in de strijd gooit en daarbij soms gelijk heeft, betekent geenszins dat het altijd of per definitie een terecht verwijt is.

[5] Mij is ter ore gekomen dat de redactie van Joop een reactie op Joop.nl heeft geweigerd van een persoon die erop wilde wijzen dat Peter Edel een antisemiet is. En dat na een e-mailwisseling met de redactie, over de hierboven vermelde artikelen over Peter Edels antisemitisme, de redactie liet weten daaruit niet af te leiden dat Edel er antisemitische opvattingen op na houdt. Terwijl men naar eigen zeggen tevens de voornoemde recensie van De schaduw van de ster van Gie van den Berghe had gelezen, die nota bene besluit met de vlijmscherpe vaststelling dat Edel terugvalt op oude antisemitische argumenten! Hoe blind of te kwader trouw kan je zijn?

[6] Toevoeging maart 2012: in tegenstelling tot wat heel veel mensen denken, schijnt Voltaire dit nimmer te hebben gezegd of geschreven, althans volgens dit artikel in de wikipedia.